Có thể phân tích sự tỏa chiếu của nền văn minh thành ba yếu tố – kinh
tế, chính trị, và văn hóa – và với điều kiện xã hội đang trong giai đoạn phát
triển, cả ba yếu tố này dường như tỏa chiếu với sức mạnh như nhau. Tuy
nhiên, ngay khi nền văn minh ngừng phát triển, sức mê hoặc về văn hóa
cũng bay đi. Sức tỏa chiếu về kinh tế và chính trị có thể tiếp tục tăng nhanh
hơn bao giờ hết, sự mở mang của các tôn giáo giả danh là đặc trưng nổi bật
của nền văn minh bị sụp đổ. Nhưng do yếu tố văn hóa là cốt lõi của nền văn
minh, còn yếu tố kinh tế chính trị chỉ là biểu hiện tương đối tầm thường của
cuộc sống, nên chiến thắng ngoạn mục nhất về mặt kinh tế chính trị mang
tính nhất thời không trọn vẹn.
Nếu xem xét sự thay đổi này theo lập trường của các bộ tộc nguyên
thủy, chúng ta sẽ nói rằng họ thôi bắt chước nghệ thuật gìn giữ hòa bình
của nền văn minh bị sụp đổ, song vẫn tiếp tục bắt chước những cải tiến
trong kỹ nghệ, quân sự, và chính trị, không phải vì muốn vươn lên vị thế
độc tôn – dẫu từ lâu là khát vọng của họ – mà là nhằm tự bảo vệ mình hiệu
quả hơn trước vũ lực đến nay đã lộ rõ.
Trong nghiên cứu nói trên về kinh nghiệm và phản ứng của tầng lớp bị
trị ngoại quốc, chúng ta thấy con đường bạo lực đã cuốn hút họ như thế
nào, và họ cũng gieo vạ cho bản thân ra sao. Những kẻ phản bội khó tránh
vong mạng dưới gươm đao; chỉ khi theo chủ trương ôn hòa, tầng lớp bị trị
quốc nội mới có cơ hội bắt giữ kẻ đi chinh phục. Nếu chọn phản ứng bằng
bạo lực, tầng lớp bị trị ngoại quốc lại không ở vào thế bất lợi như thế.
Trong khi toàn bộ tầng lớp bị trị quốc nội nằm trong tay của thiểu số thống
trị, thì tầng lớp bị trị nước ngoài rất có thể nằm ngoài phạm vi trấn áp của
thiểu số thống trị. Trong cuộc giao tranh này, nền văn minh bị sụp đổ bảo
đảm dùng đến vũ lực. Những thành viên ở gần của tầng lớp bị trị ngoại
quốc rất có thể bị chế ngự và bổ sung vào tầng lớp bị trị quốc nội, song sẽ
đến mức chiều dài giao thông đối trọng với tính vượt trội về sức mạnh quân
sự của thiểu số thống trị.
Đến giai đoạn này sẽ kéo theo sự thay đổi trọn vẹn trong bản chất tiếp
xúc giữa nền văn minh và người rợ láng giềng. Với điều kiện là nền văn
