Với tư cách một nhà vô địch viển vông theo quan điểm lãng mạn La
Mã … vốn chưa từng tồn tại “trong đời thật” ở bất kỳ một giai đoạn nào
trong quá khứ, Cato gần như là một kẻ lố lăng. Trong các quan điểm chính
trị của một thế hệ mà ông từ chối thừa nhận, ông đã không ngừng thả mồi
bắt bóng; và, cuối cùng khi bất đắc dĩ đóng vai trò lãnh đạo trong một cuộc
nội chiến mà ông phải gánh vác phần lớn trách nhiệm về sự bùng nổ của
nó, ảo tưởng chính trị của ông đã được dành sẵn cho một số phận tan vỡ,
bởi lẽ chế độ mới ra đời (vốn là kết quả sự liên kết thắng lợi giữa Cato với
Caesar) ít ra cũng mâu thuẫn với tư tưởng hoài cổ của ông do sự thắng thế
của tính độc đoán của Caesar. Trong tình thế tiến thoái lưỡng nan này, sự
bất cập của nhà chính trị viển vông đã được triết gia khắc kỷ cứu nguy. Con
người đã từng sống như một nhà hoài cổ hão huyền nay lại chết như một
người khắc kỷ vì mục đích cao cả và đã gây ra cho Caesar – và những
người kế vị Caesar trong vòng hơn một thế kỷ – lắm rắc rối hơn so với tất
cả những người còn lại trong đảng Cộng hòa. Câu chuyện về những giây
phút cuối đời của Cato đã gây được ấn tượng mạnh mẽ đối với người
đương thời và được truyền tụng lại đến ngày nay qua những áng văn của
Plutarch. Với bản chất thiên tài, Caesar sớm hiểu rõ sức nặng của đòn chí
tử giáng vào ông do cái chết khắc kỷ của một đối thủ mà ông chưa từng
thấy đáng quan tâm lo ngại với tư cách là một chính trị gia khi còn sống;
và, giữa bộn bề công việc tái thiết lại thế giới và dập tắt đống tro tàn của
cuộc nội chiến, nhà độc tài quân sự vẫn tìm ra thời gian để đáp trả lưỡi
gươm của Cato bằng ngòi bút của Caesar – vũ khí duy nhất mà thiên tài đa
tài này biết rõ là có thể giúp đẩy lùi cuộc tấn công đã chuyển từ lĩnh vực
quân sự sang triết học bởi hành động bước ngoặt tự đâm lưỡi gươm vào
ngực mình của Cato. Tuy nhiên, Caesar đã không thể chế ngự được đối thủ;
vì cái chết của Cato đã khai sinh ra một trường phái triết học được truyền
cảm hứng từ tấm gương của người đã sáng lập ra nó, đối lập với học thuyết
của Caesar. Các triết gia này từ chối ủng hộ chế độ chuyên chế mới bằng
cách tự mình rút lui khỏi một tình huống mà họ không thể chấp nhận nhưng
cũng không thể thay đổi.
