Chúng ta vừa trình bày vắn tắt về sáu cặp con đường lựa chọn cách
ứng xử, cảm xúc, và lối sống bày ra trước tâm hồn của những con người là
thành viên của các xã hội đang tan rã. Trước khi tiến hành phân tích chúng,
từng cặp một, một cách chi tiết hơn, chúng ta có thể tạm dừng trong giây lát
để xem xét mối dây liên hệ giữa lịch sử của tâm hồn con người và lịch sử
xã hội.
Nếu thừa nhận rằng mọi kinh nghiệm tinh thần đều phải là kinh
nghiệm của một cá nhân con người, phải chăng chúng ta sẽ khám phá ra
rằng một số kinh nghiệm nhất định, trong số những kinh nghiệm mà chúng
ta vừa xem xét, là tài sản riêng của các thành viên thuộc về một số phân
khúc nhất định của xã hội đang tan rã? Chúng ta sẽ thấy rằng cả bốn con
đường lựa chọn cá nhân về cách ứng xử và cảm xúc – buông thả tiêu cực
và tự chủ tích cực, cảm giác bị cuốn trôi tiêu cực và mặc cảm tội lỗi tích
cực – có thể được phát hiện ở các thành viên của cả tầng lớp thiểu số thống
trị lẫn tầng lớp bị trị. Trái lại, khi chuyển sang các con đường xã hội về
cách ứng xử và cảm xúc, chúng ta sẽ phải phân biệt, theo mục đích của
chúng ta, giữa các cặp lựa chọn tích cực và tiêu cực. Hai hiện tượng xã hội
tiêu cực – đào thoát và đầu hàng trước tình trạng phức tạp – có khuynh
hướng xuất hiện trước tiên trong hàng ngũ tầng lớp bị trị, rồi lan dần sang
thiểu số thống trị, thường là do sự bệnh hoạn của tình trạng “bình dân hóa”
trong xã hội. Trái lại, hai hiện tượng xã hội tích cực – cuộc tìm kiếm hành
động tử vì đạo và sự đánh thức khái niệm thống nhất – có khuynh hướng
xuất hiện đầu tiên trong hàng ngũ tầng lớp thiểu số thống trị, sau đó mới
lan sang tầng lớp bị trị. Cuối cùng, khi xem xét bốn con đường lựa chọn về
lối sống, chúng ta sẽ thấy tình huống ngược lại, trong đó cặp tiêu cực, là
chủ nghĩa hoài cổ và lối sống biệt tịch, ban đầu có xu hướng gắn liền với
tầng lớp thiểu số thống trị, và cặp tích cực, chủ nghĩa vị lai và phép biến
hình, có xu hướng gắn liền với tầng lớp bị trị.
(2) BUÔNG THẢ VÀ TỰ CHỦ
Biểu hiện cụ thể của hai chọn lựa buông thả và tự chủ là đặc trưng của
các xã hội đang tan rã có thể hơi khó nhận diện, vì hai con đường lựa chọn
