trong triết học của những vị thầy vĩ đại của họ và nêu gương bằng cách tự
buông thả vào một sự bắt chước theo tầng lớp bị trị bên trong, và đây rõ
ràng là sự tâng bốc chân thành nhất đối với tầng lớp profanum vulgus
(ngoại đạo hèn kém) mà Horace đã thẳng tay tống khứ khỏi thành phần độc
giả của ông. Các đại diện cuối cùng của trường phái triết học tân-Plato,
Iamblichus và Proclus, không còn mang nhiều dáng dấp của các triết gia
mà đã gần như trở thành các tu sĩ của một tôn giáo hư cấu và không tồn tại.
Julian, với bầu nhiệt huyết dành cho giới tu sĩ và các lễ nghi của giới này, là
người luôn muốn đóng vai trò thực thi các kế hoạch của họ, và sự sụp đổ
ngay tức khắc của giáo hội trung ương được ông đỡ đầu khi vừa mới được
tin ông băng hà, đã chứng minh chân lý trong lời nhận xét của nhà sáng lập
một trường phái phân tâm học hiện đại:
“Những cách tân vĩ đại không bao giờ theo chiều hướng từ
trên xuống; chúng luôn theo chiều từ dưới lên … [từ] những con
người thầm lặng bị nhạo báng nhiều nhất – những kẻ ít bị tác
động bởi những định kiến hàn lâm”.
(e) Cuius regio eius religio? (Kẻ trị vì có quyết định được tôn giáo?)
Ở cuối phần trước, chúng ta đã chứng kiến Julian, với tư cách hoàng
đế, thất bại trong việc áp đặt cho thần dân của ông một thứ “giả tôn giáo”
mà chính ông, với tư cách một triết gia, rất say mê. Điều này làm nảy sinh
một câu hỏi thường gặp là liệu trong một hoàn cảnh thuận lợi hơn, tầng lớp
thiểu số thống trị có thể che đậy điểm yếu tinh thần của mình bằng cách
viện tới sức mạnh vật chất và ra tay áp đặt một triết học hay một tôn giáo
cho thần dân bằng phương tiện áp lực chính trị hay không; và mặc dù câu
hỏi này đi ra ngoài chủ đề bàn luận chính của chúng ta trong phần này của
nghiên cứu, nhưng chúng ta vẫn nên tìm lời giải đáp cho nó trước khi tiếp
tục tiến xa hơn.
Nếu phân tích các chứng cứ lịch sử của vấn đề này, chúng ta sẽ thấy
rằng về lâu về dài, những nỗ lực như vậy nhìn chung thường thất bại – và
khám phá này hoàn toàn mâu thuẫn với một trong những lý thuyết xã hội
