động tương tự nhau trong quá trình tư duy chung của nòi giống -
dữ liệu càng rời rạc, năng lực càng sơ đẳng, thì kết quả càng mơ
hồ - giải thích sự xuất hiện của các tín ngưỡng và tổ chức như tín
ngưỡng Totem, chế độ ngoại hôn, và nhiều nghi lễ tẩy uế khác ở
hầu hết những cộng đồng người sống riêng biệt trên khắp địa
cầu”.
(3) THỜI ĐIỂM SO SÁNH GIỮA CÁC NỀN VĂN MINH
Đến giờ, chúng ta đã giải đáp hai ý kiến trái ngược nhưng đều phản
bác kế hoạch nghiên cứu so sánh của chúng ta: Một ý kiến cho rằng 21 xã
hội của chúng ta không có đặc tính nào chung để được coi là “môi trường
nghiên cứu lịch sử”; quan điểm còn lại cho rằng “tính đơn nhất của nền văn
minh” làm giảm thiểu số lượng nền văn minh xuống chỉ còn có một. Những
người chỉ trích này, ngay cả nếu họ bị thuyết phục bởi phần phản biện của
chúng ta, có lẽ sẽ vẫn phản đối khả năng so sánh 21 xã hội với nhau vì
chúng không cùng thời đại. Bảy trong số chúng hiện vẫn còn tồn tại; 14 xã
hội khác đã lụi tàn và trong số này có ít nhất ba xã hội - Ai Cập cổ, Sumer
và Minoan - trải dài tới tận “buổi bình minh của lịch sử”. Ba xã hội đó, có
thể cả những xã hội khác nữa, đều có niên đại riêng biệt so với các nền văn
minh còn tồn tại do sự kéo dài “thời điểm lịch sử”.
Câu trả lời là: Những thời đại đó có liên quan với nhau và một thời kỳ
chưa tới 6000 năm - tính từ thời điểm xuất hiện những nền văn minh cổ xưa
nhất từng được biết cho tới xã hội hiện nay của chúng ta cần phải được xác
định, vì mục đích của chúng ta là nghiên cứu trên trục thời gian tương đối -
là giới hạn về chiều dài thời gian của bản thân các nền văn minh. Giờ đây,
trong khi nghiên cứu những mối quan hệ giữa các nền văn minh với nhau
theo thời gian, số thế hệ thừa kế cao nhất mà chúng ta gặp qua mọi nền văn
minh là ba, và trong mọi trường hợp, ba thế hệ này đều có nhiều hơn
khoảng thời gian 6000 năm của chúng ta, vì hình thái cuối cùng của nó là
một nền văn minh hiện nay vẫn còn đang tồn tại.
