Thực tế là trong cuộc nghiên cứu về các nền văn minh của mình,
chúng ta đã không phát hiện ra trường hợp nào có số thế hệ kế thừa cao hơn
ba, có nghĩa là hình thái này còn rất trẻ trên trục thời gian của riêng nó.
Hơn nữa, tuổi tuyệt đối của nó tính đến ngày nay là rất ngắn so với những
hình thái “anh chị” của nó ở các xã hội nguyên thủy, vốn cùng tuổi với bản
thân loài người đã tồn tại trong 300 nghìn năm, theo ước đoán trung bình.
Nhắc tới điều này không phải để phát biểu rằng một số nền văn minh kéo
dài đến tận “buổi bình minh của lịch sử”, bởi lẽ cái mà chúng ta gọi là “lịch
sử” chẳng qua chỉ là lịch sử của nhân loại trong một xã hội “văn minh”,
nhưng nếu hiểu nghĩa từ “lịch sử” là toàn bộ thời gian sống của loài người
trên trái đất, chúng ta sẽ thấy giai đoạn sản sinh ra các nền văn minh, tính
từ khi bắt đầu lịch sử loài người, chỉ chiếm có 2% thời gian, nghĩa là 1/50
tuổi thọ của nhân loại. Như vậy, các nền văn minh của chúng ta có thể được
công nhận một cách thích đáng là “cùng thời” với nhau.
Một lần nữa, những người chỉ trích, cho dù đã bỏ qua ý kiến phản bác
của họ về mặt thời gian, có thể lại từ chối khả năng so sánh giữa các nền
văn minh do nhiều sự khác biệt giữa chúng về trình độ phát triển. Chẳng
phải đa số những thứ được gọi là nền văn minh đó đều gần như kém phát
triển, hay đúng hơn là “thiếu văn minh”, cho nên việc xác minh sự tồn tại
song song giữa chúng với các nền văn minh “thực thụ” (lẽ dĩ nhiên là như
nền văn minh của chúng ta) đơn thuần là phí công vô ích hay sao? Ta nên
nhớ rằng trình độ phát triển, cũng như thời gian, chỉ là một khái niệm tương
đối; vì toàn bộ 21 xã hội của chúng ta, nếu so sánh với các xã hội nguyên
thủy, đều được coi là tiến bộ vượt bậc; nhưng tất cả chúng, nếu so sánh với
bất kỳ một tiêu chuẩn lý tưởng nào đó, sẽ bị coi là tụt hậu quá xa và chẳng
có xã hội nào có thể nói là phát triển hơn những xã hội khác.
Như vậy, về mặt lý thuyết, chúng ta vẫn bảo lưu ý kiến rằng 21 xã hội
của chúng ta cần được xem là hiển nhiên cùng thời đại và bình đẳng.
Và những người chỉ trích cuối cùng, ngay cả khi giả sử rằng họ đã
chịu lắng nghe chúng ta giải thích từ nãy tới giờ, vẫn có thể tuyên bố rằng
lịch sử của các nền văn minh chẳng có gì khác hơn là những chuỗi sự kiện
