lịch sử; mà mọi sự kiện lịch sử là độc nhất về bản chất; và rằng lịch sử
không thể tự lặp lại.
Câu trả lời là, mặc dù mọi sự kiện, cũng như mọi cá thể, đều là độc
nhất và do đó không thể so sánh, nhưng nó cũng có thể là một thành viên
trong tầng lớp của mình theo một phương diện nào đó, và vì vậy vẫn có thể
được so sánh với những thành viên khác thuộc cùng tầng lớp ấy. Không có
hai cơ thể sống nào, dù là động vật hay cây cỏ, giống hệt nhau một cách
chính xác, nhưng nếu như vậy làm sao con người chúng ta đã có thể lập ra
các ngành khoa học như sinh lý học, sinh vật học, thực vật học, động vật
học, và dân tộc học… trên cơ sở nghiên cứu so sánh? Trí tuệ của con người
lại càng rắc rối và đa dạng, nhưng chúng ta thừa nhận quyền tồn tại và tự sử
dụng của tâm lý. Tuy nhiên, điểm gây ra nhiều bất đồng hơn hết là mức độ
phát triển của thành tựu các nền văn minh tính đến ngày nay. Chúng ta thừa
nhận một cuộc nghiên cứu so sánh về các xã hội nguyên thủy dưới danh
hiệu của nhân chủng học. Mục đích là làm cho xã hội hiện nay của chúng ta
“văn minh”, điều mà nhân chủng học đang thực hiện đối với các xã hội
nguyên thủy.
Nhưng vị trí của xã hội chúng ta sẽ được xác định rõ ràng hơn trong
phần cuối của chương này.
(4) LỊCH SỬ, KHOA HỌC VÀ VĂN CHƯƠNG
Có ba phương pháp khác nhau để xem xét và trình bày suy nghĩ của
chúng ta, và qua đó thể hiện những hiện tượng trong đời sống nhân loại.
Phương pháp đầu tiên là xác minh và ghi chép các hiện tượng “thực tế”;
phương pháp thứ hai là giải thích, thông qua một nghiên cứu so sánh các
hiện tượng “thực tế” đã được xác minh, để rút ra những “quy luật” chung;
và phương pháp thứ ba là tái tạo các sự vật, hiện tượng thông qua nghệ
thuật dưới hình thức “văn chương”. Ta có thể gọi chung phương pháp xác
minh và ghi chép lại các hiện tượng thực tế là phương pháp lịch sử, phạm
vi nghiên cứu của phương pháp này là những hiện tượng xã hội của các nền
văn minh; phương pháp giải thích và rút ra các quy luật chung là phương
