tranh tôn giáo (tức các cuộc Thập tự chinh) đã hủy hoại Cơ Đốc giáo Tây
phương từ giữa thế kỷ 16 đến giữa thế kỷ 17. Và chúng ta thấy rằng xen
giữa hai chuỗi chiến tranh bạo lực này là khoảng thời gian một thế kỷ mà
căn bệnh chiến tranh tương đối thuyên giảm, và không bị sự cuồng tín làm
trầm trọng thêm dưới cả hai chiêu bài bè phái tôn giáo lẫn dân tộc dân chủ.
Do đó, cả trong lịch sử của chính mình, chúng ta cũng thấy điều đã được
nhận diện như kiểu mẫu tiêu biểu của một thời kỳ rối ren: một sự suy sụp,
một vận động tập hợp rồi một vận động giải tán lần thứ hai.
Chúng ta có thể nhận biết lý do vận động tập hợp ở thế kỷ 18 trong
thời kỳ rối ren của chúng ta bị chết yểu; đó là vì “khổ hình” do “cuộc cách
mạng Khai sáng” gây ra là một “khổ hình” không dựa trên niềm tin, hy
vọng và lòng nhân hậu của Cơ Đốc giáo, mà dựa trên các tệ nạn của sự ảo
tưởng, e sợ và hoài nghi của Ác Ma. Đó không phải là một thành tựu khó
khăn của lòng nhiệt tình tôn giáo mà là một loại thứ phẩm dễ dãi thể hiện
sự nguội lạnh của tâm hồn.
Vậy chúng ta có thể tiên liệu kết quả của chuỗi chiến tranh lần thứ hai
có phần vượt trội so với lần trước về mặt bạo lực mà thế giới Tây phương
chúng ta đã sa vào do hậu quả sự thiếu thốn về tinh thần của cuộc cách
mạng Khai sáng thế kỷ 18 hay không? Nếu thử nhìn về tương lai, chúng ta
có thể bắt đầu với việc tự nhắc nhở mình rằng, mặc dù tất cả các nền văn
minh khác mà chúng ta đã biết đều đã chết hoặc đang chết dần chết mòn,
song một nền văn minh không giống như một sinh thể hữu cơ, vốn được
quy định bởi một số phận không thể thay đổi là phải chết sau khi đã trải qua
các thăng trầm trong vòng đời được định sẵn. Ngay cả nếu tất cả các nền
văn minh đã từng xuất hiện đều đi theo con đường này, vẫn không có một
quy luật rõ ràng nào của lịch sử thúc đẩy chúng ta nhảy khỏi cái chảo rang
của thời kỳ rối ren xuống ngọn lửa chậm chạp và đều đặn của một chính
quyền trung ương, nơi mà dĩ nhiên chúng ta sẽ bị thiêu cháy thành than.
Nhưng đồng thời, những tiền lệ từ lịch sử của các nền văn minh khác và từ
đời sống thiên nhiên đang dần dần lộ vẻ mặt khủng khiếp của nó trước tình
thế hiện nay của chúng ta. Chương này của lịch sử đã được viết nên với sự
