XXII. CHUẨN HÓA QUÁ TRÌNH PHÂN RÃ
Giờ đây chúng ta đã có thể khép lại vấn đề về quá trình phân rã của
các nền văn minh, nhưng trước khi rời khỏi đề tài này, vẫn còn một câu hỏi
nữa cần được xem xét. Chúng ta phải hỏi rằng, khi nhìn lại chặng đường
dài mình đã vượt qua, liệu chúng ta có thể rút ra một khuynh hướng chung
nào không. Và trong thực tế chúng ta đã thấy một khuynh hướng không thể
lầm lẫn hướng về sự chuẩn hóa và tính đồng nhất: một khuynh hướng
tương tự nhưng đối nghịch với khuynh hướng về sự phân biệt và tính đa
dạng mà chúng ta đã biết là dấu ấn của giai đoạn phát triển của các nền văn
minh. Chúng ta vừa khám phá ra dấu hiệu bề ngoài của khuynh hướng
đồng nhất là nhịp điệu “ba phách rưỡi” trong giai điệu của quá trình phân
rã. Một dấu hiệu quan trọng hơn của tính đồng nhất là sự tương đồng trong
quá trình phân ly một xã hội đang tan rã thành ba tầng lớp bị chia rẽ sâu sắc
và những công trình sáng tạo tương tự của từng đại diện trong các tầng lớp
đó. Chúng ta đã chứng kiến các lực lượng thiểu số thống trị hoạt động sáng
tạo giống như nhau trên nguyên liệu là triết học và tạo ra các chính quyền
trung ương; các tầng lớp bị trị nội bộ khám phá ra các “tôn giáo cao cấp”
tương tự như nhau nhằm tự trang bị cho họ những giáo hội trung ương; và
tầng lớp bị trị ngoại lai thống nhất với nhau trong việc thành lập các tập
đoàn chiến tranh để chờ cơ hội bùng nổ trong các “thời kỳ anh hùng”. Tính
đồng nhất trong việc hình thành những cơ cấu xã hội khác nhau nói trên
thực ra có tầm ảnh hưởng rộng rãi đến nỗi chúng ta có thể biểu diễn khía
cạnh đang xét của quá trình phân rã dưới hình thức bảng biểu như ở cuối
chương này. Đáng chú ý hơn nữa là sự đồng nhất về cách ứng xử, cảm nhận
và cách sống mà nghiên cứu của chúng ta về sự phân hóa tâm hồn đã cho
thấy.
Sự tương phản giữa tính đa dạng của quá trình phát triển và tính đồng
nhất của quá trình tan rã là điều chúng ta có thể mong đợi khi xem xét
những hình ảnh đơn giản tương tự, chẳng hạn như câu chuyện về tấm vải
của Penelope. Khi người vợ trung thành của chàng Odysseus, lúc bấy giờ
đang đi xa, hứa với những kẻ dai dẳng đeo bám xin cầu hôn rằng nàng sẽ
