gắn với cách chế bản trên máy điện toán; khá nhiều tác giả chuyển sang viết
trên máy tính, gửi bản thảo tới nhà xuất bản theo đường thư điện tử (e-mail).
Giao dịch xung quanh những sửa đổi trên văn bản giữa người biên tập và tác
giả cũng chủ yếu thông qua thư điện tử. Trong các điều kiện ấy, tình trạng dị
bản liệu có còn tồn tại và sẽ diễn ra như thế nào trong sách xuất bản?
Tôi nghĩ là dị bản, tức là sự khác biệt trong văn bản giữa những lần
in khác nhau của cùng một tác phẩm, sẽ vẫn luôn luôn tồn tại trong sách in
bằng các công nghệ mới. Bởi nguồn gốc nảy sinh dị bản ở đấy vẫn là từ bên
trong hoạt động sáng tạo, hoạt động viết của con người, lại cũng từ sự can
dự của những người khác (nhà xuất bản, biên tập viên, viên chức đọc duyệt,
v.v…) vào quá trình nhân bản một tác phẩm, biến nó từ chỗ là một bản viết
của tác giả thành sản phẩm in hàng loạt.
Rất khó giữ được văn bản cố định, đứng yên. Những tác giả còn
sống rất ít khi chịu giữ nguyên “một lần cho mãi mãi” đối với tác phẩm cũ
khi có dịp in lại. Những tác phẩm cũ của tác giả quá cố cũng rất khó được
giữ nguyên “một lần cho mãi mãi” bởi hàng loạt yếu tố con người tác động
và chi phối vào mỗi lần in.
Điều vừa nói trên cũng cho thấy, cả trong thực tiễn xuất bản nói
chung lẫn trong công việc tái bản sách đều phải quan tâm xử lý các vấn đề
về văn bản. Một ngành nghiên cứu lịch sử văn học nghiêm túc không thể bỏ
qua lĩnh vực nghiên cứu văn bản học. Một ngành xuất bản phát triển tiên
tiến không thể bỏ qua phương diện văn bản, nhất là trong việc in lại những
tác phẩm cũ, đã từng in ra trước đây; không thể và không nên bằng lòng với
việc sử dụng những bản in trôi nổi, như tình trạng lâu nay.
Sau cùng, về việc làm chú thích cho văn bản, đây là công việc gần
như không thể tránh, tuy không phải là nhiệm vụ chính của một công trình
khảo sát tình trạng dị bản một tác phẩm ngôn từ. Tôi sẽ chỉ tiến hành làm
