lùng khắp nơi, nhưng không thấy, chỉ thấy tình hình có vẻ dịu đi,
im ắng. Tự Đức và bọn Hoan, Thiếp đã mừng, tưởng phía Quát sợ
uy, không đánh đã vội tan.
Ngờ đâu, Quát đã bí mật kéo sang Sơn Tây. Bấy giờ là vào mùa
đông năm Giáp Dần (1854). Mấy ngàn nghĩa binh theo Quát họp
nhau tại khu rừng Ngang, vùng Mỹ Lương (Hà Tây) làm lễ tế cờ. Lê
Duy Cự, một người dòng dõi nhà Lê, được tôn làm minh chủ; Cao Bá
Quát làm quốc sư; Đinh Công Mỹ, Bạch Công Trân, Nguyễn Kim
Thanh, Nguyễn Văn Thực đều làm tướng. Sau lại có thêm Nguyễn
Khắc Quyết đem một ngàn dân binh từ Bắc Ninh theo đường tắt
kéo sang Mỹ Lương, kịp hội sư với nghĩa quân. Quốc sư Cao Bá Quát
mừng lắm, mới họp tướng sĩ lại bảo:
- Bọn ta đều là người trong khoa giáp
, binh nghiệp, chí khí có
kém ai. Nay gặp phải đời vua hèn hạ, ngu dốt, khinh người như cỏ
rác; quan thì tham tàn nhũng nhiễu khiến dân khổ trăm đường, bởi
thế bọn ta phải vào rừng núi nổi nghĩa binh như đức Cao Hoàng
xưa. Các ông nên gắng sức cho nghiệp lớn mau thành!
Nói đoạn, chia quân làm năm đạo giao cho năm tướng bí mật dẫn
đi mai phục sẵn, hẹn đến giữa tháng mười thì nhất tề đánh
chiếm các phủ thành Ứng Hoà, Thanh Oai, An Sơn (thuộc Quốc
Oai)
, Vĩnh tường, Tam Dương
. Quát thì đóng ở Mỹ Lương để
tiện đường tiếp viện. Tháng mười năm ấy, nghĩa binh thình lình
nổi lên đánh tới. Quân triều đình bị đánh úp bất ngờ nên thua to.
Tin dữ bay vào Huế. Tự Đức cả sợ, nửa đêm vội sai một bầy
tướng tá điều ngay hai ngàn rưởi quân Thanh Nghệ đem súng thần
công theo đường thuỷ gấp đường ra Bắc ứng cứu. Lại khẩn truyền
cho tổng trấn Bắc Thành phải dốc hết binh lực cùng đánh dẹp.
Bởi thế, quân triều đình đông tới hàng vạn. Chúng ồ ạt tràn lên
vây hãm cướp lại các phủ thành. Nghĩa binh chống lại hăng lắm,
