NGHÌN XƯA VĂN HIẾN - TẬP 3 - Trang 225

khoản này, các nhà truyền giáo, làm thông dịch cho nam tước Gros, đại sứ
Pháp tại Trung Quốc và với sự không hay biết của vị này, đã tự tiện thêm
vào đoạn tiếp sau vào bản văn tiếng Trung Quốc: “...Ngoài ra còn cho phép
các nhà truyền giáo Pháp thuê, mua đất đai trong các tỉnh và dựng lên các
nhà cửa, tùy theo sở thích”. Vì rằng chỉ có văn bản tiếng Pháp của hiệp ước
mới có giá trị thực tế, điều khoản này được đưa vào một cách không chính
đáng, đương nhiên là không có giá trị. Nhưng mặc dầu vậy, việc này không
ngăn cản các nhà truyền giáo và các chánh phủ nối tiếp nhau ở Pháp từ
1860, dựa vào và thi hành điều khoản thêm vào ấy. (Paul Boell, “Các hội
truyền giáo Ki tô tại Trung Quốc và đường lối chính trị của Pháp tại Viễn
Đông”, Paris, 1899) Mặc dầu “đoạn thêm vào” này của hiệp ước không có
căn bản pháp lý nhưng Trung Quốc không có phương tiện để dựa vào lợi
thế về việc giải thích đúng đắn hiệp ước này. Sau cùng, họ buộc phải chấp
nhận điều đó như một sự việc đã rồi. Trung Quốc mong muốn trước hết là
tránh không để các nhà truyền giáo xâm nhập sâu vào trong nội địa rồi dẫn
đến việc cho họ hưởng chế độ quyền trị ngoại (dành cho các nhà ngoại
giao). Nếu Trung Quốc dung thứ điều này thì một ngày nào đó các nhà thờ
Kitô giáo sẽ trở thành “một quốc gia trong một quốc gia”. Tại Trung Quốc,
các nhà truyền giáo hành xử như tại một nước bị chiếm đóng, họ có thái độ
hung hăng đối với các nhà chức trách nhà nước và dân chúng địa phương.
Họ đã không chịu khép theo luật lệ và tập quán Trung Quốc, mà những đòi
hỏi của họ về các đặc quyền được minh định trong các hiệp ước và về sự
can thiệp của chánh phủ họ vào những việc có tính chất tôn giáo, đã tạo nên
những vấn đề hệ trọng cho chánh phủ Trung Quốc. Chánh phủ này nhìn
thấy sự truyền bá Kitô giáo là một hiểm họa có thể gây nên sự tan rã của xã
hội Khổng giáo và làm lung lay nền tảng của triều đại. Nóng lòng tìm kiếm
ra vài lý do để mở rộng xâm nhập thêm nữa vào Trung Quốc, để buộc
chánh phủ Bắc Kinh chịu các nhượng bộ, các đặc quyền, đất đai cho thuê
mướn, hay chỉ đơn thuần vì lý do uy thế mà thôi, các cường quốc ngoại
bang sẵn sàng can thiệp vào những vụ việc có tính chất tôn giáo. Vừa đòi
hỏi sự can thiệp của các cường quốc ngoại bang, nhà truyền giáo đưa ra các
yêu sách về bồi thường ngày càng lớn, nhằm ngăn ngừa sự tái diễn các vụ