NGHÌN XƯA VĂN HIẾN - TẬP 3 - Trang 226

rắc rối. Từ ngày 14/10/1899, linh mục Chanès bị giết tại Pak-Toung (của
tỉnh Quảng Đông) cùng với tín đồ Kitô giáo người Trung Quốc. Nước
Pháp, qua trung gian của Flayelle, quản lý tòa lãnh sự Pháp tại Canton
(Quảng Đông) đòi toàn quyền Lưỡng Quảng những khoản bồi thường. Vụ
này được dàn xếp sau khi Trung Quốc chấp nhận nhượng địa Kouang-
Tcheo-Wan (Quảng Châu Loan) cho Pháp và trả tiền bồi thường là 80.000
lượng. Ngày 11/12/1899, Delbrouck, nhà truyền giáo người Bỉ bị giết trong
tỉnh Hou-Pei.
Qua sự dàn xếp được ký kết ngày 12/7/1899 của Dautremer, lãnh sự Pháp
tại Hankeou (Hán Khẩu), người Trung Quốc chịu trả 10.000 lượng tiền bồi
thường và 44.5000 lượng cho việc tái thiết các nhà thờ và viện mồ côi,
(Henri Cordier, “Lịch sử các mối liên lạc của Trung Quốc với các cường
quốc Tây phương”, tập 3, chương 463-464, Paris, 1902) Tiếp theo sau việc
dàn xếp về vụ ám hại nhà truyền giáo Bertholet, trong tỉnh Kouang-Si
(Quảng Tây) mà người Trung Quốc phải chịu, ngoài các điều kiện khác,
nhượng đường hỏa xa cho Pháp, Alexandre Ular viết về vụ việc này như
sau: “Không còn hồ nghi gì nữa, rõ ràng chính các giáo hội truyền giáo là
nguyên nhân đích thực và chủ yếu nhất đã gây ra phong trào bài ngoại tại
Trung Quốc, một phong trào mà người ta quy một cách dễ dàng cái tính khí
cố hữu của người Trung Quốc, cũng biểu hiện như là sự căm thù sâu xa,
nhưng chính đáng, của người bị xâm lược chống lại kẻ đi xâm lược, cũng
như đầy tình cảm dành cho người Trung Quốc và bao nhiêu là ác cảm đối
với người phương Tây”. (Alexandre Ular, “Một đế quốc Nga-Trung”,
chương 167-168, Paris 1903) Năm 1900, Trung Quốc là một quốc gia tàn
lụi. Các nhà truyền giáo, các công dân của nước phương Tây hành xử tại
Trung Quốc như kẻ chiến thắng. Thời điểm chia năm xẻ bảy nước Trung
Quốc đã đến. Dựa vào lý xung đột giữa những tín đồ Ki tô giáo và các
người theo phong trào bài ngoại ở Trung Quốc, các chính khách của những
cường quốc phương Tây tìm cách thỏa thuận với nhau về sự phân chia
quyền lợi của họ sắp tới tại Trung Quốc và dành cho mình, một mảnh đất
của lãnh thổ Trung Quốc, theo thỏa thích của mình. Chính sách ngoại giao
của các cường quốc này đối với Trung Quốc ngày càng tỏ ra thô bạo. Để trả