Những nổi khổ-nhục ở trong khám, cố-nhiên mình chẳng nên xót-xa
than-thở làm gì. Duy có một điều đau-đớn là mình phải cách-trở anh em,
tuyệt hẳn tin-tức, mà ở trong ngục chỉ có một mình nói tiếng Việt-Nam cho
mình nghe thôi, nghĩ luống tự buồn rầu cho thân-phận, rồi lại chạnh niềm
nhớ tới công việc thất-bại, khiến tôi phải đau lòng mà khóc, nước mắt tầm-
tã như mưa. Thật là từ lúc cha mẹ đẻ tôi ra đến nay chưa hề lúc nào biết
mùi đau-đớn như bây giờ.
Mà từ lúc cha mẹ đẻ ra, tôi chưa hề nếm mùi đau-đớn như vầy, đầu
giây mối nhợ là vì cái chí tôi hoài-bão từ 30 năm trước.
Cái chí tôi hoài-bão ra thế nào ?
Thì chỉ muốn đổ máu ra mua sự tự-do, đánh đổi cái kiếp tôi-tớ lấy
quyền tự-chủ đó thôi.
Ôi ! cái chí tôi hoài-bão như thế, cứ lấy thiên-chức quốc-dân ta mà
nói, có ai dám bảo rằng : không nên. Song ôm cái chí đó mà có làm thành
việc lớn chăng, thì phải nhờ có bắp thịt cứng ra thế nào, học thức giỏi ra thế
nào, thủ đoạn có tài thao-túng ra thế nào, thời-thế có khéo xoay-chuyển thế
nào mới được. Đằng nầy tôi tự hỏi lấy tôi, bất quá như anh mù cỡi con
ngựa đui vậy thôi. Bấy giờ kết-quả thất bại như thế nầy, chính vì tôi dở mà
ra, còn than-trách gì nữa !
Tuy vậy, tôi nghĩ trong thế-giới chẳng lẽ nào có một con nước hễ đã
xuống rồi thì không bao giờ nó lại lên, chẳng lẽ nào có một cuộc đời hễ đã
thành rồi thì không có lúc thay đổi ; bởi vậy cái cuộc thất-bại của tôi tạo ra
ngày nay, biết đâu không phải là cái phước cho quốc-dân ta sau nầy ?
Than ôi ! Dòng-dõi Hùng-vương chưa chết hết, chuyện cũ Lê-
Hoàng còn mới hoài, phàm là quốc-dân ta, ai hoài-bão chí muốn như ta, tất
có ngàn ta, muôn ta ức triệu ta, nên lấy việc thất-bại trước của một ta mà
