quá gần nhau, nhưng về đường đời thì quả là mạnh ai nấy đi. Lỡ thì là tai
ương của đời người con gái. Nàng lúc ấy là gái lỡ thì. Nhưng ta nào để ý
đến điều đó. Còn cha ta thì thứ tri thức về bảo tồn loài giống ở trong ông là
quá mạnh mẽ, đến mức hễ trông thấy mặt ta là ông lại hối ta phải cưới vợ
để sinh con nối dõi.
Nghe cha ta nhắc đi nhắc lại hoài việc này, ta cũng thấy tầm quan trọng của
nó. Nhưng quả tình là chưa có người phụ nữ nào làm cho ta thấy bức xúc
rằng phải có người ấy ở cùng ta thì ta mới sống được. Cũng có thể là địa vị
xã hội của ta lúc bấy giờ phủ lên cuộc đời ta thứ màu sắc tươi sáng, làm
cho ta không còn muốn nghĩ ngợi đến chuyện gì khác ngoài công việc ta
đang làm. Giữa đám người cày cuốc ở miền sông Tượng núi Tượng thì ta
tựa như một người hiền, nếu không muốn nói như một kẻ thức giả đương
làm công việc dẫn dắt con người ta thoát khỏi sự u tối. Nên nhớ là ta đã làm
thầy dạy học tự buổi đất nước còn trong vòng nô lệ ngoại bang.
Học trò học với ta là gòm cả đám trẻ lên năm lên bảy, lẫn những người vào
bậc cha chú của ta, là gòm cả những người chỉ là chòm xóm lân bang, lẫn
những người là họ hàng ruột thịt. Học trò của ta người gọi ta bằng anh,
người gọi bằng chú, người gọi bằng thằng. Nhưng khi đã vào lớp học rồi,
thì hết thảy, không trừ ai, một phải thưa thầy, hai phải thưa thầy. Ta gõ cây
thước gỗ lên bàn, chẳng hạn đọc, nước Việt Nam ta hình cong như chữ S,
thì tất cả đều phải đọc theo ta, không được sót chữ nào. Một bậc quân
vương khi bắt thần dân của mình hô vạn tuế, tất có người hô người không.
Nhưng ta thì không phải thế. Khi ta hô một cộng với một là hai, chẳng hạn,
thì đám học trò của ta răm rắp hô theo. Như vậy là ta thì chìm ngập trong
vinh quang quyền lực. Còn nàng, tức mẹ thằng Rác sau này, thì chìm ngập
trong tai ương khổ não.
Giả dụ chính phủ đó đổ rồi, ta vẫn đi dạy học. Nói chính phủ đó đổ không
phải tự nhiên đổ, mà do có người lật đổ, nên mới đổ. Tức là có sự thay đổi
đột ngột. Những người làm công việc đột ngột đó bảo với mọi người rằng
họ đã làm một cuộc cách mạng xóa bỏ một chế độ chính trị hư hỏng. Cho
nên, chính phủ tiếp theo sau chính phủ bị đổ là chính phủ cách mạng.
