NGƯỜI ĐÁNH CẮP SỰ THẬT - Trang 166

Cho nên về phương diên lịch sử, thì cả làng Dầu, cả cánh đồng Đất Sét, cả
sông Tượng núi Tượng, nói chung là từ con người đến súc vật đến trời đất
cỏ cây lúc bấy giờ đều được phủ lên một luồng không khí mới, luồng
không khí cách mạng. Ở ngôi trường ta đã dạy học trong bao nhiêu năm đó,
tuy cũng là đám học trò cũ đó, cũng những người thầy dạy đó, nhưng về
mặt lý lẽ thì cả thầy lẫn trò nơi đó là đang được sống trong bầu không khí
cách mạng. Phải, đấy là nói theo lý lẽ sách vở. Còn với đám dân cày cuốc
miền sông Tượng núi Tượng, nếu không có chuyện các vị đương kiêm
trưởng thôn trưởng xã bị ra rìa, thì cũng khó mà nhìn thấy được bầu không
khí cách mạng đó. Lên thay các vị trưởng thôn trưởng xã đó cũng là những
người quen biết trong thôn trong xã, nhưng do được gọi là những trưởng
thôn trưởng xã cách mạng nên mới sinh ra được một bầu không khí mới là
bầu không khí cách mạng. Rồi bầu không khí này trở nên quen thuộc với
mọi người là do hằng ngày gặp nhau trong xóm làng là lại bàn tán nhau về
chuyện lật đổ, chuyện thay chính phủ. Quả tình là mọi người đều lấy làm
khoái chí khi nghe nói đến mấy tiếng thối nát. Bỡi vì, chỉ từ mấy tiếng này
lại có thể dẫn đến một kết luận gần như thâu tóm hết mọi chuyện thế gian :
Như vậy là bất cứ thứ gì trên đời này hễ thối nát là phải bỏ đi, cho dù đó là
chính phủ. Các vị chức trách mới của làng xã cũng chỉ cần biết một cách
đại khái rằng do thối nát nên mới đổ, hay nói đúng hơn là cũng chỉ biết
được tới chừng ấy, để có thể trả lời cách mạng là gì mỗi khi có ai hỏi, thế
thôi. Thành thử biến cố lịch sử ấy lại trở nên rất đơn giản đối với mọi người
ở làng ta. Lúc xảy biến cố ấy ta cũng thấy hoang mang thật, bỡi việc lớn thế
mà lại xảy ra quá nhanh chóng, cùng lúc vừa nghe chính phủ đổ vừa nghe
người đứng đầu chính phủ bị giết. Cha ta liền đem kinh nghiệm cuộc đời
ông ra để giảng cho ta nghe. Do chẳng có chữ nghĩa, nên cách diễn đạt của
cha ta là vô cùng luộm thuộm. Song, cũng có thể tóm lược như sau : Một
là, triều đại mà không đổi, vua chúa mà không thay, mới là chuyện lạ, còn
thay đổi là chuyện thường. Và hai là, anh dân cầm cày nếu không có
chuyện thuế má, nếu không có chuyện đi lính đi phu, nếu không có chuyện
ở trên đầu có quá nhiều mệnh lệnh hay sự sai khiến, nếu không có chuyện
thiên tai mất mùa xảy ra, nếu không có chuyện nghèo khó đeo đẳng, thì