thiên nhiên, thì con người không nỡ. Vì muốn cải tạo tầng đầt này là phải
hốt nó đi, có nghĩa sẽ biến đồng ruộng thành một cái hồ chứa mênh mông.
Thổ nhưỡng như thế, nên sản lượng bất cứ loại cây trồng nào cũng thấp.
Trong khi đó sản lượng con của dân cày ruộng thì luôn tăng. Cho nên thời
nào cũng nghèo đói. Và do nghèo đói, con người ở đây đã không ngừng tư
duy trong cuộc mưu sinh. Từ đó mới có nền văn minh nông nghiệp vào loại
sớm nhất của nhân loại. Như vậy là nghèo đói đã sinh ra văn minh. Nét
tổng thể thứ tư là sự độc đáo trong cách đặt tên đất tên làng. Là gắn với một
ngành nghề có vẻ hiếm hoi, hay gắn với tên một nhân vật có hành tung
khác thường nào đó. Chẳng hạn làng của ông Ruông có tên làng Dầu. Rừng
núi Tượng có nhiều cây dầu rái. Dân làng Dầu phần lớn là những thợ lấy
mủ dầu rái. Có một thời trong vận tải đường thủy (cả sông lẫn biển ) người
ta dùng thuyền nan trét bằng dầu rái. Một thời, khi chưa có đèn điện, người
ta thắp sáng bằng đèn dầu rái.
Những cây đèn được chế tạo bằng cách đem mủ dầu rái trộn với mùn cưa
hay gỗ vụn, gói lại bằng lá đèn thành những đòn bánh như bánh tét, khi
thắp lên xóm làng cũng sáng trưng như thắp điện. Ông Ruông bảo nếu
không có điện thì làng ông vẫn chẳng sợ, vì ở đây đã sẵn có một nền văn
minh bản địa về thắp sáng. Như thế, khi nghe gọi làng Dầu, người ta lập tức
hiểu rằng nơi đó có liên quan đến việc sản xuất dầu rái. Còn khi nghe gọi
làng Gàu, làng Nong thì biết ở đó có những người đương gàu múc nước,
đương nong nia, thúng mủng. Nhưng khi nghe nói đồng ông Cộ người ta
liền bị kích thích phải tìm hiểu sự tích về một con người sống cùng thời với
Vương Mãng bên Tàu. Vương Mãng khi được ngôi vua thì làm biến pháp
kinh tế. Còn ông Cộ, theo tương truyền, là người đã chế ra cái xe cộ bánh
ngang, xe giống hệt chiếc giường nằm đặt ngửa, để vận chuyển than, củi từ
rừng núi Tượng về. Đồng ông Cộ là do ông ấy khai phá. Như thế là vào đầu
công nguyên, ở vùng đất này đã có phát minh cơ giới.
Ta lấy làm tự hào vì đã được sinh ra ở một miền đất có một nền văn minh
bản địa lâu đời như thế. Thời cổ xưa có lắm người học rộng, tài cao. Có
người làm quan đến cấp triều đình. Lại có người là tướng đánh giặc rất giỏi.
