Có điều ta lấy làm lạ vì sao một vùng đất cái gì cũng có vẻ khác thường, cái
gì cũng có vẻ độc đáo như vậy, văn minh mà sinh từ nghèo đói là không
khác thường là không độc đáo hay sao, một vùng đất như vậy mà lại không
có ai ra làm vua. Mà thôi, không có ai ra làm vua cũng được đi. Nhưng con
người ở đây thì luôn tư duy về sự tồn tại, mà lại không sản sinh được một
vị triết gia nào, nghĩ cũng lạ.
Đang phóng cái nhìn tổng thể về đất quê của mình, ông Ruông đãdừng lại
để mở ngoặc đơn, ghi nguồn hứng khởi bất chợt của ông. Đoạn văn trên là
ở trong ngoặc đơn
Còn sau đây là sự thay đổi qua các thời.
Trước năm 111 trước công nguyên có sự kiện trọng đại là sự xuất hiện của
ông Bảy Mươi Sáu. Căn cứ vào các tài liệu khảo cổ học, ông Ruông thấy
miền núi Tượng sông Tượng của ông nằm trong vùng văn hóa Sa Huỳnh.
Cũng theo phát hiện khảo cổ học thì từ những ngàn năm trước công nguyên
cư dân của văn hóa Sa Huỳnh đã sống đan xen với cư dân văn hoá Đông
Sơn có nguồn gốc ở phương bắc. Như thế, khi ông Bảy Mươi Sáu xuất hiện
ở đây thì cả một vùng rộng lớn chung quanh đã có những cư dân mang sắc
thái đa văn hóa. Vì không thể tra cứu được lúc bấy giờ miền núi Tượng
sông Tượng thuộc bộ tộc nào hay quốc gia nào, nên ông Ruông gọi thời
này là thời chưa có chánh phủ.
Các cổ thư Việt Nam và Trung Hoa đều chép rằng vào năm 111 trước công
nguyên, nhà Hán của Trung Hoa đã chiếm được nước Au Lạc, và tiến
chiếm thêm một miền nữa ở phía nam Au Lạc đặt tên là quận Nhật Nam để
sáp nhập vào hai quận cũ của Au Lạc là Giao Chỉ và Cửu Chân. Ông
Ruông tra cứu thấy miền đất quê ông lúc ấy là cực nam của huyện Tượng
Lâm, mà Tượng Lâm là huyện cực nam của quận Nhật Nam. Như thế, vào
năm 111 trước công nguyên, miền núi Tượng sông Tượng thực sự được
đứng vào một đất nước có tên tuổi hẳn hoi là Au Lạc, và là biên cảnh phía
nam của Au Lạc. Có điều nước Âu Lạc lúc ấy không còn được vua Thục trị
vì, mà do vua Hán cai trị. Nói là cai trị, thực chất thì người Hán chỉ giữ các
