NGƯỜI ĐƯA ĐƯỜNG THỌT CHÂN - Trang 248

trong thời bao cấp thiếu thốn đủ thứ. Nhưng anh đã kịp thời thay đổi. Hình
ảnh một trí thức suốt ngày chỉ biết ôm sách đã không còn hiển hiện trong
anh nữa, Minh lao vào làm kinh tế, biết kiếm tiền, biết hưởng thụ, biết cách
giúp mình và giúp người. Và anh đã thành công, cuộc sống trở nên dễ chịu
hơn. Ông Vương cũng là người biết đổi mới mình. Đang làm nhà nước
ngon lành, ông nhất quyết chuyển ra ngoài làm ăn cá thể. Một hành động
mà người thời đó đều gọi là "hâm". Nhưng rồi ông đã đúng. Ra ngoài làm
ăn ông trở nên giàu có, sung túc. Còn người không chịu thay đổi tư duy,
như ông Thành - bố Thắng. Cả cuộc đời theo cách mạng, cuối cùng vẫn nếp
nghĩ cũ, ông đã nghĩ quẩn trong lúc khó khăn và tự tử. Một cái chết trong
bế tắc. Tuy nhiên, đổi mới phải triệt để, phải quyết tâm đoạn tuyệt với
những gì sai lầm, manh mún chứ không phải theo lối "gà què ăn quẩn cối
xay" ví như cách "đổi mới" của người dân Việt ở xứ người mà tiêu biểu là
Thắng. Ra nước ngoài là bước "đổi mới" của Thắng nhằm giúp anh thực
hiện khát vọng làm giàu. Để đạt được ước nguyện đó, anh đã phải trải qua
bao nhiêu nỗi vất vả, cực nhọc, đôi lúc còn phải đánh liều đem tính mạng
mình ra làm vui lòng cấp trên hòng đổi cho được tấm hộ chiếu ra nước
ngoài. Sang đến xứ sở Bạch Dương, Thắng lao vào kiếm tiền bằng mọi
cách. Cách kiếm tiền của anh thoạt nhìn thấy đầy sự năng động, tính lỳ
lợm, thông minh nhưng xét đến cùng đó vẫn là cách kiếm tiền cò con, đầy
chất tiểu nông đặc trưng của người Việt. Thắng - cũng như bao người Việt
ở nước ngoài - thay vì học chất xám, học cách làm giàu theo lối làm ăn lớn
- lại chỉ chăm chăm buôn bán nhỏ lẻ theo kiểu "năng nhặt chặt bị", luồn
lách chạy chọt để gửi dăm ba mặt hàng con con về nước. Để rồi bao nhiêu
công sức (và cả những "mánh khoé" nữa) chỉ bằng một quyết định mới của
Hải quan Nga là trong phút chốc đổ xuống sông xuống biển. Phải thay đổi
tư duy triệt để, phải tự mình làm chủ, hãy kiếm sống ngay trên mảnh đất
quê hương, đừng dựa vào xứ người. Ngày nay, sau hơn 20 năm đổi mới,
đây vẫn là điều mà nhiều người dân Việt Nam vẫn chưa hiểu, hoặc có hiểu
thì cũng ngại ngần chưa dám làm. Một khía cạnh quan trọng nữa cũng được
Bùi Việt Sỹ chỉ ra - khi công cuộc đổi mới diễn ra được 4 năm - đó là
những mặt trái của nó. Khi đồng tiền lên ngôi sẽ biến đổi con người, làm