chiến trường lớn, nhưng anh ta cười về dự định ấy. Anh ta cho biết ở nước
Phổ, người ta không dừng lại ở chỗ mình muốn mà ở chỗ người đánh xe
muốn và một khi đã lên ngồi khép kín trong thùng xe thì hoàn toàn phụ
thuộc vào người đánh xe. Thật vậy, từ Cologne đến Dresde, nơi tôi có ý đồ
ở lại ba ngày, người ta chỉ lôi tôi từ thùng xe ra vào giờ ăn và vừa thời gian
để chúng tôi ăn uống đủ sống. Sau ba ngày bị giam hãm trên xe, chẳng ai
dám than thở gì vì điều này đã được quy định trong đất nước của Hoàng đế
Frédéric-Guilliaume. Cuối cùng chúng tôi đến Dresde.
Dresde là nơi mà trong lúc tiến vào nước Nga Napoléon đã dừng quân, năm
1812, ông cho triệu tập một hoàng đế, ba ông vua và một phó vương, còn
những ông hoàng đến chen chúc trước cửa lều nhà vua đông đến mức lẫn
lộn với tuỳ tùng và sĩ quan cận vệ, vua Phổ phải chờ ở tiền sảnh mất ba
ngày.
Hành hương từ Vilna (ngày nay là Vilnius, thủ đô Lituanie), tôi đi ngựa
theo con đường Napoléon đã đi mười hai năm trước, vượt qua Niémen,
dừng lại ở Posen, Vilna, Ostrovno và Vitebsk, tiếp nhận mọi thủ tục những
người dân Lituanie tốt bụng vẫn giữ lại từ khi nhà vua đi qua. Tôi còn
muốn đi thăm Smolensk và Moscou nhưng không thể đi nổi thêm hai trăm
dặm nữa. Sau khi ở lại Vitebsk một ngày và đi thăm lâu đài mà Napoléon
đã từng nghỉ, tôi thuê một chiếc xe ngựa mà bưu vụ Nga thường sử dụng và
gọi là xe trạm, vì người ta thay đổi xe ở mỗi trạm. Tôi bỏ áo khoác lên xe
và được ba con ngựa kéo đi, chẳng bao lâu bỏ lại Vitebsk phía sau. Con
ngựa giữa ngẩng cao đầu đi nước kiệu còn hai con bên phải, bên trái phóng
nước đại, hí lên và đầu cúi xuống như muốn ngốn ngấu mặt đất.
Lần này tôi theo con đường Hoàng hậu Catherine đã đi trong cuộc hành
trình sang Tauride.
