chứ? Anh đành trốn đến miền U-ran. Anh vẫn còn tin tưởng vào Tổ quốc.
Anh vẫn muốn chiến đấu vì Tổ quốc, vì Tổ quốc đang bị phỉ nhổ, vì những
chiếc lon vai bị bôi nhọ của anh. Anh đã chiến đấu, nhưng rồi anh thấy rằng
Tổ quốc chỉ là hư vô, và chiếc lon vai cũng chẳng đáng để anh phải chiến
đấu vì nó. Và thế là anh tưởng nhớ đến Tổ quốc thực sự duy nhất của con
người: đó là tư tưởng. Anh nhớ đến sách vở, anh muốn tìm lại sách vở, vùi
đầu vào sách vở, xin lỗi sách vở, và sống với sách vở...
- À, thì ra, quả đất có thể vỡ làm đôi, mọi người cứ tắm mình trong bể
máu, vì cố công đi tìm công lý; còn anh, anh cứ việc ăn no ngủ kỹ mà đọc
sách chứ gì?
Tên trung úy chồm lên hét:
- Ta không biết... Ta không muốn biết điều đó. Tất cả những điều ta biết
là giờ đây, ta đang sống cái buổi hoàng hôn của thế gian. Cô nói rất đúng:
quả đất vỡ làm đôi. Phải, nó đang vỡ đó, cái con mụ già khốn kiếp ấy! Nó
đã rỗng ruột, nó đã bị tàn phá, bị phanh xác ra rồi. Chính cái trống rỗng đó
giết chết nó. Ngày xưa, nó còn trẻ, còn phì nhiêu, chưa ai khai thác; nó
quyến rũ người ta bằng những xứ sở mới lạ, bằng những của cải hằng hà sa
số. Bây giờ thì hết rồi không còn gì để khám phá nữa. Tất cả những mưu
mẹo của con người bây giờ chỉ còn dùng để giữ của, để sống thêm hàng thế
kỷ, hàng năm, hàng phút. Kỹ thuật! Những con số chết. Và tâm tư vốn đã
cằn cỗi đi vì những con số; vẫn phải vắt kiệt ra để nghĩ những phương pháp
triệt hạ nhau. Tiêu diệt được nhiều sinh linh bao nhiêu, càng tốt, để cho
những kẻ sống sót, có thể ních đầy ruột và đầy túi. Ma quỷ bắt chúng đi! Ta
không muốn công lý nào ngoài công lý của ta. Đủ rồi. Ta không làm trò
nữa. Ta không muốn tự bôi nhọ mình nữa.
- Đồ công tử bột? Đồ cậu ấm, vậy ra kẻ khác phải đi hót phân để cho
riêng anh sung sướng à?
- Ừ, ừ, ừ, những kẻ khác nếu họ thích thế thì cứ việc. Hãy nghe này, em
Ma-sa, khi nào thoát khỏi nơi này, chúng ta sẽ đi Cô-ca-dơ. Anh có một tòa
biệt thự nhỏ về phía Xu-khum. Anh sẽ trốn vào đấy với đống sách vở của
anh và chỉ có thế thôi. Một cuộc sống bình lặng, yên thân. Anh không thiết
