21
CHUYỆN CHỮ NGHĨA ĐỒNG ÂM
B
ờ hồ Gươm, trên tháp Bút có ba chữ Tả Thanh Thiên, nghĩa là Viết lên
trời xanh. Mùng ba tháng Ba có tết Thanh minh trong tiết thanh minh nghĩa
là hôm ấy trời xanh và trong sáng. Chúng ta, ai cũng có tuổi trẻ, tức tuổi
xanh, nên mới gọi là Thanh niên, Thanh nữ. Truyện Kiều có câu:
“Thanh lâu hai lượt thanh y hai lần” để nói cô Kiều phải vào lầu xanh
(gái làng chơi) hai lần và hai lần làm đầy tớ gái (người hầu gái Trung Hoa
phải mặc áo xanh để phân biệt với người quí phái, người tự do).
Thanh tra lại hàm nghĩa khác tức là làm cho trong sạch, như nghĩa trong
thanh tao, thanh cảnh, thanh u, thanh nhã...
Màu thiên thanh là màu xanh da trời. Tuổi thanh xuân cũng có nghĩa là
mùa xuân xanh, tuổi xanh, tuổi trẻ.
Thanh còn có nghĩa khác như thanh nhạc là khoa dạy hát, thanh âm là
tiếng động (thanh và âm), như thanh la còn gọi là phèng la. Thanh đới là
những dây thần kinh trong cổ họng để phát ra âm thanh.
Thanh minh, ngoài nghĩa thời tiết còn có nghĩa là nói lại cho rõ ràng ví
dụ trong câu: Việc đã rõ, không cần thanh minh nữa.
Tiếng Việt uyển chuyển, nhiều từ Hán Việt, đồng âm khác nghĩa, nếu chỉ
nói một từ đơn thì đôi khi rất khó hiểu nhưng trong từ kép hoặc trong văn
cảnh thì rõ ràng ngay. Điển hình một lần Cao Bá Quát nổi tiếng hay chữ,
nhà có tang, một cụ bô lão đến phúng, bảo họ Cao viết câu đối, cụ đọc: Chi.
Cao ngẩn người, không dám viết, phải hỏi: Thưa bác, chữ Chi viết thế nào?
Cụ bô lão khóc hu hu, và rằng: Thằng Quát này nổi tiếng hay chữ mà một
chữ Chi không biết viết, trời ơi, cố nhân ơi... Thì ra có hàng chục chữ Chi,
