chăng nếu trong những quãng thời gian đó châu âu và Hoa Kỳ đã tồn tại
như những dải đất khô nổi lên trên mặt biển hay là những vùng đất ngầm
nằm trong lòng đại dương gần lục địa mà trên đó không hề có một khối
trầm tích nào kết tụ, hay là đáy biển của một vùng biển mở rộng.
Chúng ta thấy rằng những đại dương hiện nay có diện tích gấp ba diện tích
đất liền và những đảo nhỏ nằm rải rác; nhưng chúng ta không thấy một hòn
đảo nào thực sự mang tính chất đại dương lại chứa đựng những vết tích
thuộc thời kỳ đại cổ sinh và kỷ đệ nhị. Do đó, chúng ta có thể kết luận rằng,
ở những nơi có đại dương, thì vào những thời kỳ như kỷ đại cổ sinh hay đệ
nhị đều không tồn tại những lục địa hay đảo lục địa; vì nếu có thì, những
khối kết tầng cổ sinh và đệ nhị kỷ tất cả đã được hình thành. Sau đó, một
phần khối ấy sẽ phải nhô cao lên sau những biếấn động địa chất đã phải xảy
ra trong các giai đoạn kéo dài ấy. Như vậy, nếu chúng ta có thể dựa vào
những sự kiện trên để kết luận một điều thì đó là: ở những vùng hiện nay
ngập chìm trong nước biển đã có niên đại từ thời kỳ xa xưa nhất mà chúng
ta có thể biết, và mặt khác, ở những vùng mà hiện nay là lục địa, thì từ kỷ
Cambry cũng đã có những vùng đất liền rộng lớn và chúng chắc chắn đã
phải trải qua những biếấn động địa chất mạnh mẽ. Bản đồ màu tôi đính
kèm với cuốn sách về các đảo san hô đã dẫn tôi đến kết luận rằng những
đại dương lớn hiện nay vẫn là những khoảng lún xuống; rằng những quần
đảo lớn bao giờ cũng là trung tâm của các hoạt động địa chất mạnh mẽ, và
các lục địa vẫn là những vùng đất nhô cao. Nhưng liệu đây có phải là thực
tế kéo dài từ thời kỳ khai sinh quả đất không? Trong khi trái đất trải qua
nhiều biếấn động, các lục địa ngày nay dường như được hình thành chủ yếu
nhờ vào lực đẩy sinh ra từ những biếấn động địa tầng; nhưng cũng có thể là
qua các thời đại, những diện tích thuộc diện vậấn động ưu thế đã không
thay đổi theo thời gian. Ở một thời kỳ rất xa trước kỷ Cambry, ở những
vùng hiện nay là đại dương, có thể đã có những lục địa và những đại dương
vô cùng rộng lớn bao phủ các vùng hiện nay là lục địa. Chủng ta cũng
không thể giả định chẳng hạn như đáy biển hiện thời của Thái Bình Dương
trở thành lục địa thì chúng ta sẽ tìm thấy ở đó những tầng địa chất có niên
