C. - Cái đình Tự trị thôn xã và thần làng
Hầu hết các sách khảo cứu đều cho rằng thôn xã ta chỉ mới được tự trị từ
năm 1740, tức dưới thời vua Lê, chúa Trịnh, còn trước đó thì vẫn bị trực trị
do chánh quyền trung ương.
Sự quả quyết ấy bắt nguồn từ năm một nhà khảo cứu Việt Nam, viết sách
bằng tiếng Pháp, gặp được tài liệu chúa Trịnh cho các xã thôn tự trị, ghi rõ
trong Khâm Định Việt Sử thông giám cương mục.
Tài liệu lịch sử ấy chỉ ghi sự kiện và ngày tháng trả tự do cho thôn xã, mà
không có nói gì thêm hết, nhưng nhà học giả ấy lại suy luận giản dị rằng
trước đó hẳn luôn luôn trực trị mà quên rằng từ thời Hùng Vương đến năm
1740, hai ngàn năm đã trải qua mà trào đại thăng trầm, không biết có bao
nhiêu thay đổi trong khoảng thời gian quá dài đó.
Khi mà sử liệu thiếu, thì nhà nghiên cứu chỉ còn biết suy luận để tái tạo
sự cố, nhưng suy luận cũng phải dựa vào dấu vết nào, chớ có đâu mà chỉ
bằng vào một đạo luật vắn tắt vài dòng chữ.
Đó là đa số. Một vài học giả thì lại cho rằng làng là dấu vết các bộ lạc
xưa.
Nhưng dựa vào sự phân biệt giữa bộ lạc và thị tộc của chúng tôi ở
chương “Những cái họ Việt Nam” thì làng không thể là bộ lạc xưa được,
mà chỉ là thị tộc cổ thời mà thôi.
Có sách lại cho rằng làng chỉ mới thành hình từ thời nhà Lý, tức là từ
ngày nền độc lập của ta đã vững sau ngót một ngàn năm bị trị. Thế thì trước
khi bị trị, cả nước Văn Lang không được chia thành từng đơn vị nhỏ à? Như
vậy làm thế nào vua Hùng Vương trị nước thì thật là không thể biết.
