sàn, nó khác nhà rầm ở điểm nầy là nhà sàn, khoảng trống bỏ không, từ mặt
đất lên tới sàn, cao lắm, còn nhà rầm thì chỉ cao lối sáu tấc Tây là cùng.
Nhà rầm chỉ là một hình thức nhà sàn, không còn mục đích phòng thủ
chống thú dữ như vào cổ thời, hoặc như nơi người Thượng trên núi rừng
ngày nay nữa. Người Việt Nam biến nhà sàn ra nhà rầm vì mục đích vệ sinh,
tránh đất ẩm ướt, mà nếu nền có lót gạch Tàu cũng không hết ẩm.
Nhưng cho đến năm 1925 thì tất cả những ngôi nhà rầm xưa trong vùng
tôi đều mục nát hết và con cháu các chủ nhà đời xưa, dỡ bỏ, cất lại thì cất
trệt, tức không rầm, vì bấy giờ họ đã tìm được một lối vệ sinh hơn là xây nền
bằng đá rồi đổ cả mấy mươi thước khối cát trong thành đá ấy đoạn mới dựng
nhà lên đó. Sự ẩm ướt, nhờ cát hút hết, mà không phải lo rác rến dưới rầm
không thể quét dọn được vì rầm quá thấp, không làm sao để chui vào đó.
Trên cát, họ lót gạch cho sạch sẽ.
Nhưng hiện nay thì tại Nhựt Bổn, cứ còn rầm như thường. Đất Nhựt Bổn
không ẩm, nhưng họ có óc tồn cổ, và đó là di tích nhà sàn Mã Lai xưa chớ
không có gì lạ. Nhiều du khách ta, không biết lẽ đó, ngỡ người Nhựt mới
phát minh ra nhà rầm khi họ đã văn minh rồi, học đòi vệ sinh.
Chúng tôi tin chắc rằng, ở Bắc và Trung cách đây năm sáu mươi năm,
cũng còn nhà rầm (không kể các ngôi đình), nhưng không thấy ai ghi chép
gì, cũng cứ vì cái lẽ đã nói ở khoản nhà Nọc Ngựa, là tại không có một chú
bé tò mò ở đó, hay có rất nhiều chú bé tò mò đã chứng kiến sự sống sót của
nhà rầm và sự biến mất của nhà rầm, nhưng các chú không có viết lách như
chúng tôi, chớ không có lý nào mà, cũng cứ như đã nói rồi, Nam Kỳ lại bảo
hoàng hơn ông vua, giữ mãi nhà rầm, trong khi Trung Bắc đã bỏ từ nhiều
trăm năm rồi, như các nhà khảo cổ Pháp đã nói sai riêng về vấn đề sur pileti
Bắc Việt.
Người Pháp cai trị Trung, Bắc chỉ có 80 năm mà 40 năm đầu, họ chưa
khảo sát kỹ đến chuyện xa vời như vậy đối với tư cách kẻ thống trị. Chừng
