Thuở ấy toàn thể Hoa Nam là đất của dân Việt, chỉ trừ ở nước Sở mới có
người Tàu lai Việt. Với tinh thần lãng mạn và hay tin nhảm của người ở xứ
tương đối hơi nóng, ở xứ có vẻ huyền bí vì còn núi rừng (ở Hoa Bắc, thuở
ấy đã không còn cái cây nào đứng được vì người Tàu Hoa Bắc lại mắc
chứng bịnh thứ nhì là rất ghét rừng), người nước Sở thu nhận ngay bí thuật
đó, và hơn thế lại còn đi xa hơn là hệ thống hóa nó và cho ra đời thuyết Ngũ
hành tương dịch. Đạo Lão cũng bắt nguồn từ bí thuật nầy.
Chúng tôi có thử tìm trong thư tịch Trung Hoa của Tàu, và thư tịch Trung
Hoa do người Pháp, người Anh làm, nhưng không tìm được tên của ông
Tchéou Ven, có lẽ vì ông ấy không có để lại sách nào cả.
Tác giả luận án trên biết tên ông ấy có lẽ vì tên đó được nói đến trong cổ
thư Trung Hoa nào mà chúng tôi chưa được biết. Dầu sao, người đệ trình
luận án cũng không bao giờ dám bịa ra cái gì.
Hai tiếng „không dám“ của ông H. Maspéro rất là có tánh cách gợi tò
mò. Tại sao lại không dám? Thế mà từ 1921 đến nay, không có ai chú ý đến
hai tiếng đó cả.
Có lẽ H. Maspéro cũng đã biết tài liệu Trung Hoa, y hệt như ông Homer
H. Dubs, nhưng vì chưa có dịp nói, nên ông chưa giải thích, hoặc vì chưa
tìm đủ tài liệu, nên ông chỉ diễn ra sự thoáng thấy của ông bằng hai tiếng
không dám mà thôi.
Không dám, vì Mã Viện có dính líu vào bí mật luyện kim đơn mà vua
nhà Hán âm thầm phú thác cho họ Mã.
Ngày nay thì người ta đã biến chì ra vàng được rồi và thuyết kim dịch
(Transmutation des métaux) rõ ra là đúng. Nhưng thuở ấy, chỉ có một kết
quả cụ thể được người đời biết đến mà thôi, đó là luyện đơn sa ra thủy
ngân.
