cổ sử Trung Hoa hẳn đã có ghi. Bằng như vì quá ít mà không ghi, thì cái số
quá ít ấy chẳng thay đổi được tình hình chủng tộc của non một triệu người.
Họ không đủ người, họ lại không có chánh sách “trồng người” ở Cổ Việt.
Nội cái từ ngữ Ngoại Vực trong “Giao Châu ngoại vực ký” đủ nói rõ rằng
họ không có ý muốn nhập Cổ Việt vào lãnh thổ Trung Hoa theo lối nhập
Nam Hải. Đành rằng Cổ Việt cứ phải là thuộc địa của họ hoài, nhưng đó là
một thứ thuộc địa trái độn mà quốc gia nào cũng cần.
Sự kiện họ không bao giờ chiếm đất Chàm, mặc dầu họ thừa sức chiếm
(Đàn Hòa Chi và Lưu Phong đã hai lần san bằng kinh đô Chàm) chỉ rõ cho
ta thấy rằng đế quốc Trung Hoa đã bước tới cái bước cuối cùng trên đất ta,
ít lắm là vào thời đó.
Vì lẽ gì không biết, đế quốc nào trên thế giới cũng vậy, luôn luôn dừng
chơn lại ở nơi nào đó, mà thường thì không phải là vì gặp một thứ địch thủ
nào quá mạnh đâu. Hình như lập đế quốc là một nhu cầu, mà nhu cầu thì dĩ
nhiên phải có lúc nào đó nó được hoàn toàn thỏa mãn. Nếu chỉ vì lòng tham
thì hỏi sao các đế quốc lại dừng chơn vô cớ mà thí dụ điển hình nhứt là sự
dừng chơn của Trung Hoa tại đất Chàm? Thấy rõ là có lý do khác hơn là
lòng tham. Lòng tham chỉ là một yếu tố trong đó thôi.
Nhưng các đế quốc xưa phải cần một vùng trái độn (mà nay cũng thế),
vùng ấy nằm giữa lãnh thổ của đế quốc và các rợ bên ngoài. Đó chính là vai
trò mà Trung Hoa bắt Giao Chỉ phải giữ: trực trị, nhưng không nằm trong
lãnh thổ Trung Hoa, không buông, không nhả ra, nhưng cũng không ôm sát
vào lòng. Họ đã dùng một danh từ chuyên môn để gọi ta: Xứ Phiên Li hoặc
Chu Li, rất rõ nghĩa. Phiên Li hoặc Chu Li có nghĩa là phên dậu, phên dậu
che chở cho họ. Lính của họ không đủ đông vì bị rút về sau khi thắng trận,
mà dân di cư cũng không đủ để cho họ bắt lính tại chỗ, nên khi người Pháp
đã phải tuyển mộ bạc-ti-dăng ở đây năm 1946. Trong quyển L’Art
Vietnamien, ông L. Bezacier có gom tài liệu để thử tả quân trang của đạo
thân binh nầy.
