Năm chúng tôi biết ông lão thì ông lão không còn giàu nữa, từ đời ông
cố, chỉ đủ ăn mà thôi, nhưng ông lão không có mộng làm người Việt chút
nào, mặc dầu ông lão sống lẫn lộn với người mình ở một làng xa thành phố.
Theo dõi họ Trầm, không ai tin được rằng trong dân tộc Việt lại có người
Trung Hoa thuần chủng. Họ yêu nước, họ lại hãnh diện là dân văn minh hơn
dân ta. Họ của chú Hỏa, nhập Pháp tịch từ bốn đời rồi, vẫn không làm Pháp,
mặc dầu văn minh của Pháp cao lắm. Tuy nhiên, sự hãnh diện chỉ góp phần
nhỏ mà thôi. Họ cố giữ phong tục và tâm hồn Trung Hoa, không biết vì lẽ
gì, nhưng đó là một sự kiện chắc chắn.
250 năm là 10 thế hệ người thì hơn 1.000 năm ta bị trị là bao nhiêu thế hệ
người? Bốn lần nhiều hơn, tức 40 đời người. Mười đời thì vậy chưa chắc 40
đời lại khác. Vả lại không thể có 40 đời. Họ Trầm mà chúng tôi biết, có lẽ
là một trong những họ hiếm có truyền được 10 đời.
Sử chép các đời vua Trung Hoa truyền 800 năm, 600 năm, 400 năm,
nhưng các nhà chép sử không biết, hoặc lờ đi những cuộc lập tự (nuôi con
nuôi) của những ông vua không có con. Người cháu của Khổng Tử ngày
nay cũng chỉ là dòng con nuôi thôi, vì họ ấy đã lập tự nhiều lần như vậy trải
qua lịch sử.
Sự tuyệt tự trong dân tộc Việt Nam diễn tiến như thế nầy. Một họ bỗng
dưng hiếm hoi, chỉ sanh được một trai mà thôi, trong lối bốn thế hệ như
vậy, rồi đến thế hệ thứ tư thì mới dứt, luôn luôn có một sự báo động trước,
chớ không có trường hợp một người sanh ra ba hoặc năm trai mà cả ba hay
cả năm đều không con. Trong dân tộc Trung Hoa cũng thế.
Một dòng họ có thể truyền hai, ba, bốn, năm, sáu trăm năm, nhưng nên
nhớ rằng những người Tàu sang đây, đã là thế hệ thứ bảy trăm không chừng
của một dòng họ bên Tàu, chớ họ không phải là ông tổ ban đầu của một thị
tộc.
