Thuở Tây Sơn tàn phá thành phố Nông Nại ở Biên Hòa, thành phố lớn
đầu tiên ở miền Nam, thì họ Trịnh mới có 10 tuổi. Vì người Tàu ở đó bị tàn
sát, trong đó có cả thân phụ của tác giả Gia Định thống chí, nên Trịnh Hoài
Đức mới chạy theo mẹ về làng Hòa Hưng thuộc hướng Tây Bắc Saigon.
Hiện người ta biết chỉ có bấy nhiêu đó thôi.
Nhưng tất cả người Tàu ở Biên Hòa đều chạy về hướng Tây Nam Saigon
để lập ra một thành phố mới là thành phố Đề Ngạn, thế mà bà cụ ấy lại chạy
riêng, bỏ cộng đồng của mình thì có phải chăng bà là người Việt?
Và Trịnh Hoài Đức đã thi đỗ được dưới trào Gia Long thì cứ phải chăng
họ Trịnh đã học với thầy Việt, bởi chế độ thi cử của ta dầu sao cũng khác
của Tàu, mà một bậc danh nho Tàu không thể sang đây thi mà đổ đạt được.
Và như vậy có phải chăng vì là người lai nên ông mới sống và học với
người Việt. Lúc Trịnh Hoài Đức sanh ra thì người Tàu đến đây mới được có
105 năm, mà đã có người Tàu thành Việt rồi, nhưng mà họ thành một cách
khác hơn sử gia Nguyễn Phương ngộ nhận. Họ lai Việt chớ không là Hoa
thuần chủng, không hề có sự “dời chuyển người dân”.
Xem đó thì sự kiện ta hơi giống Tàu, không còn gì là khó hiểu nữa, và
nhứt là không nên cưỡng ép chứng minh rằng ta đích thị là Tàu.
