Tống Văn Trân còn đứng lại trước thềm tòa án, rút lá cờ đỏ búa liềm
trong người giương lên và nói về Lê-nin, vì hôm đó là kỷ niệm ngày sinh
Lê-nin. Tất cả người đi xem tòa xử án và người qua đường đã rùng rùng
kéo theo Tống Văn Trân và mười hai tù nhân khác bị kết án khổ sai đến tận
cổng đề lao mà nghe anh em hát Quốc tế ca. Khi các anh em quay lại chào
đồng bào lần cuối thì đồng bào lại cùng các anh em hô theo những khẩu
hiệu, và bấp chấp sen đầm, cảnh sát, mật thám đe dọa, thét đuổi, cứ nấn ná
bịn rịn mãi mới chịu bỏ đi về... Chính khu vườn hoa và những cổng tòa án,
cổng đề lao kia tôi vẫn đi qua, trên đường đến trường học. Chính các vùng
đồng quê có lớp lớp núi xanh ở phía xa, tôi thường ngồi một mình ở sau lớp
trông hút ra, là hai huyện Phong Doanh và Ý Yên, quê hương chôn rau cắt
rốn của Tống Văn Trân. Nơi đây Tống Văn Trân học xong sư phạm thì về
dạy học rồi hoạt động cách mạng. Không biết Tống Văn Trân có ra cùng
khóa hay học gần khóa với thầy Ng.V.H của tôi không? Sau đây tôi được
nghe tả thì Tống Văn Trân cũng trẻ đẹp, nhưng không biết có giống như
thầy Ng.V.H. không?
Tôi không khỏi có ý nghĩ ao ước, nếu tôi được học Tống Văn Trân:
một thầy giáo làm chính trị và làm thơ, một thầy giáo cộng sản. Cũng như
tôi đã có lúc thầm mong cả thầy Ng.V.H. cũng làm chính trị, làm cộng sản
và hành động được như Tống Văn Trân.
... Người tù cộng sản Tống Văn Trân giảm án tử hình đi đày Côn Đảo
đã đóng thuyền vượt ngục về Nam Kỳ lại hoạt động và lại bị bắt. Lần này
tên chánh mật thám Đông Dương đã ra lệnh cho bọn tay sai đánh chết ngay
Tống Văn Trân ở trước mặt nó, vì sau không biết bao nhiêu trận tra tấn,
Tống Văn Trân lại không khai báo nửa nhời mà còn đàng hoàng thuyết
phục lại bọn chúng. Trong kỳ lễ để tang Phan Chu Trinh ở bãi tàu bay, bọn
học trò lớp bét chúng tôi cũng băng đen đeo tay và buộc ở mũ, nhưng hẹn
nhau sai và lạc đường nên không dự được, đã có thầy Tống Văn Trân. Thầy
về làng còn tổ chức cho cả trường nhà với lớp của mình làm lễ truy điệu.
Càng được biết thêm về Tống Văn Trân, tôi càng man mác nhớ những năm
