mình. Vì đó là sự nhục nhã, đau khổ của một kẻ đã chết và suốt đời chẳng
được một chút sung sướng. Mẹ Láng cũng như hầu hết những người đàn bà
trong làng, về đến nhà chồng là phải chúi mắt, chúi mũi làm để giả cái nợ
cưới xin của mình. Rồi từ năm có con, chưa dứt đứa nhớn đã tiếp đứa bé,
mẹ Láng chỉ còn là một hình nhân có cử động mà không cười nói, bên cạnh
cha Láng ngày ngày quát tháo hơn chục đứa trẻ ê a học chữ Nho đến bữa có
cơm thì ông ăn, có rượu thì ông uống, và có quần áo thì mặc, ai đến rủ thì
đi.
Năm đẻ thằng cu thứ ba em Láng chỉ nuôi được vài tháng, bố mẹ Láng
còn hơn mẫu ruộng cầm và bán nốt cho bà Bá thì hết thứ cày cấy. Sau đó ít
lâu, ông Khóa chết, cái bếp nhà gỗ năm gian hiện chị em Láng đương ở và
ba sào vườn cùng một sào ao là những cái của cải cuối cùng đem cầm cho
bà Bá để lo trọn những công việc ma chay cho ông Khóa trả nợ dân làng.
Hoàn toàn hai bàn tay trắng, mẹ Láng lại càng ra sức làm việc với đứa con
gái đầu lòng đã thông thạo và xốc vác được như mình là Láng, với cái
Nhớn, đứa em gần Láng, nó đã có thể vừa trông coi các đứa nhỏ, vừa thổi
nấu, dọn dẹp. Nhưng chỉ được hơn năm nữa, mẹ Láng ốm, ốm luôn, ốm
chưa khỏi đã lại phải gượng dậy. Sau cùng, bà đành chịu quanh quẩn ở nhà,
nhận sợi của người ta về quay và may vá vụn vặt.
Ba mẹ con, trừ thằng Cu được đi học và thêm con bé Út, bằng ấy cánh
tay không mấy lúc rời nghỉ, đấu vào nhau mà sống lần hồi từng ngày. Cái
cảnh heo hút, thiếu thốn, của năm mẹ con vẫn như khi ông Khóa còn sống,
không bợn một tai tiếng và người ta vẫn thấy sự yên lặng ấy là của sự đầy
đủ. Cái dòng đời ấy như là một dòng suối nhỏ chảy trong một rừng cây um
tùm, bị khuất hẳn và không một tiếng róc rách vẳng lên.
Trong khi sự cảm động ánh cả lên mắt Láng, Nấm cũng bắt đầu thần
người ra. Cảnh Nấm chẳng khác gì Láng mấy, tuy bố mẹ Nấm còn sống và
Nấm không đến nỗi phải ở nhờ ở đậu. Nói những câu trên đây, Nấm nói cả
cho mình nữa. Nấm không được những nơi như bà Bá nhòm ngó, nhưng
