Tim tôi như bị bóp chặt. Trong tâm trí tôi, cái màn tối đen và lạnh ngắt
ấy càng vu vu thăm thẳm. Tôi như nghẹn hẳn tiếng:
- Cả trên anh cũng có người chết đói rồi! Chết ở ngay cổng làng nhà
anh, ở ngay cổng chợ nhà anh?
Chúng tôi im lặng. Chợ Dầu, chợ làng nhà anh Kim Lân. Chợ của làng
Phù Lưu, của huyện Từ Sơn nay là Tiên Sơn, quê hương những bà chúa
Chè, bà chúa Nành, những dân ca, quan họ, của những đình chùa cầu quán,
của những đường sá đông vui nhất vùng Bắc. Cổng làng Phù Lưu mở ra
ngay cảnh một khu "mộ sống" của một tên quan to họ Hoàng, đây có đủ các
kiểu đài, tạ "nghênh phong các", "thưởng liên trì", cây cối hoa cỏ um tùm
kỳ lạ với những bia đá, những cửa sắt chừng như ngàn năm không thể di
chuyển. Còn cổng chợ thì mở ra trước một cửa đình thênh thang, cũng bia
đá, cũng cửa sắt uy nghi, xum xuê sừng sững những gốc bàng, gốc đề hàng
chục vòng tay còn rộng. Giữa làng chạy dài một con đường lát toàn đá
tảng, hai bên san sát những nhà gác có nhà còn to hơn cả những hiệu buôn
ở Hà Nội, nhưng cũng có những nhà rất cổ, cửa đóng im ỉm quanh năm, thì
cũng lại là những cửa hàng tấm giàu nhất... Chao ôi! Cái khu chợ Dầu và
cái làng Phù Lưu này mà người ta có thể vẽ có thể chụp bất kỳ cảnh nào để
làm kiểu mẫu cho sự sầm uất, trù phú, khang trang của vùng Bắc thôn quê
kia, cũng lại nhiều ăn mày và có người chết đói rồi!
... Những chiếc chiếu bó ấy lại lừng lững từ một cái màu đen tối vu vu
thăm thẳm đi ra trước mắt tôi. Những chiếc chiếu cũ có, mới có... những áo
tơi vá đụp vá chằng chịt bằng bao tải, bằng mo nang, bằng giấy bao xi
măng, bằng lá chuối, bằng nguyên một ống quần hay một bức sống, bằng
cả dây, dợ lưới, vó bè, võng, v.v... tất cả buộc túm lại như kiểu mũ mấn đội
trùm lên đầu, che xuống gần đầu gối. Họ đi đều đều thất thểu, ủ rũ khặc
khừ. Họ rên, chập chững, lê lết... Từng chiếc chiếu và áo tơi hay từng đám
chiếu và áo tơi không để trông thấy mặt mà chỉ có hai ống chân, những ống
chân gầy teo, già có, trẻ có, đàn ông có, đàn bà có, trẻ lên năm lên bảy có.
