Cứ những lúc nắng nghĩa là có mặt trời lên cao, là họ kéo nhau đi, trên các
ngả đường, đặc biệt là các đường nhựa chạy qua các huyện các tỉnh đổ về
Hà Nội.
Nhưng dù có nắng, có mặt trời, nhưng sao cảnh giữa ban ngày năm ấy,
cái nắng như loáng trên tuyết, trên băng, còn mặt trời thì vàng vọt như sắp
chìm vào phút giây cuối cùng của một buổi chiều cũng tuyết băng xa thẳm.
Phải, cái đói đã đến. Cái đói thật là dữ dội và càng ngày càng dữ dội. Chỗ
tôi ở giờ mới hết tháng giêng sang tháng hai mà thóc đã lên hơn trăm đồng
một gánh. Giữa ngày mùa thóc đang 10 đồng lên 12 đồng. Rồi phiên sau 14
đồng, rồi phiên sau 20 đồng, 25 đồng, 30 đồng, 35 đồng. Và cứ thế, cứ từng
cuộn, từng bó bạc giấy giở ra mà quờ lấy thóc, vồ lấy thóc, ôm lấy thóc. Đã
có cả giấy 500 đồng... Chính các quan phủ, quan huyện, các đại lý trên tỉnh
đã đem toàn giấy 500 đồng và mỏ cân về các chợ nhà quê mua thóc, đong
thóc, cân thóc...
Vốn liếng của gia đình tôi cũng có một gánh hàng: gánh nón và áo tơi.
Nón lá già bán mỗi cái kiếm được một hào hay tám xu. Nón gủ, thứ nón to
như cái nia có khua, được sáu bảy xu. Nón lá trắng được hơn một hào. Mỗi
cái áo tơi cũng thế. Bán chạy nhất và người mua đông nhất là bà con nhà
quê, là nón lá già, nón gủ. Nhưng năm ấy lại rét sớm. Gạo không có ăn thì
đói, chứ không có nón vẫn đội trời đi làm được. Nên nhiều phiên chợ, gánh
hàng mẹ tôi chỉ bán được một hai nón lá trắng cho các bà, các cô ở Hà Nội
ở các tỉnh chạy loạn về, và cũng một hai cái nón lá già nón gủ cho các bà
con nhà quê thôi. Ra giêng, hai phiên mẹ tôi cố đi bán mở hàng đầu năm,
thì chỉ bán được một phiên một cái nón, mà bán hòa vốn để khỏi về không.
Thường những hôm tôi viết xong hay đang viết gặp đoạn bí, phải chỗ
tắc, tôi lại bỏ đi chơi chợ. Thì cả những phiên chính chợ Nôm và chợ huyện
nơi tôi ở không những càng xào xạc mà còn càng thêm nhiều ăn mày. Chưa
tan chợ, ở gốc cây này, ở bụi găng kia, sau miếu Âm hồn, ở chân mả ông
Đống... khói rơm rác lá lẩu cứ ùn lên. Mẹ con ăn mày, vợ chồng con cái ăn
