xứ", những con buôn đồng, bán sợi, chủ thầu và tay sai đặc biệt của quân
đội, hiến binh và phái đoàn Nhật.
Giới sân khấu ngày đó cũng chia ra nhiều "giai cấp", nhiều phái. Có
một "giai cấp", một phái được đặc quyền và được cả đặc ân nữa của bọn
thống trị, "giai cấp" này, phái này tự cho là thượng lưu, là tiêu biểu, là đứng
đắn nhất trong việc làm nghệ thuật. Trong khi đó ở ngoài rìa cái xã hội có
lương tháng to, xủng xoảng ung dung, có vai vế, có vốn liếng lớn và có cả
tổ chức nữa của những thượng lưu trí thức và văn nghệ sĩ đặc biệt kia, là
cái giai cấp hạ lưu, với những nhóm, những cánh làm báo, viết văn, làm
thơ, soạn kịch, diễn kịch, vẽ tranh, v.v... lem nhem mạt hạng. Họ lương
tháng không có, trường này trường kia, văn bằng cũng không. Ông chủ,
ông bầu có vốn có thế không thèm vời đến họ. Họ kiếm ăn lần hồi, giật đầu
cá vá đầu tôm, làm thêm các nghề khác, và có khi là nghề chính, công nợ
như lông lươn, có vợ con gia đình thì vợ con gia đình bù nheo bù nhóc.
Những anh chị em của các giai cấp hạ lưu này, trong các nhóm, các cánh
nghệ sĩ tã tưởi này, lại thích tự do, đặc biệt, rất yêu nghề, rất suy nghĩ, cay
nghề. Trong giới sân khấu lại đông anh chị em này hơn cả.
Trong những anh chị em trên đây, chúng tôi đã được gặp đồng chí
Kim Lân ngày đó còn vừa làm chú thợ sơn guốc ở phố phủ Từ Sơn, vừa
viết truyện, vừa làm kịch. Qua đồng chí Kim Lân, chúng tôi còn liên lạc
được với một số anh chị em làm kịch, diễn kịch nữa bên Bắc Ninh đến
ngày nay vẫn là những người hoạt động tích cực cho sân khấu. Tìm đón
được anh chị em tốt và có tài, nhưng làm sao lập được ban kịch bây giờ?
Giấy phép của Sở mật thám và môn bài, chúng tôi đã có một người ra đứng
tên xin. Nhưng cốt tử là vốn. Phải có vốn. Phải có vốn. Vốn sắm từ tấm ri-
đô, cánh gà, đến vốn ăn để tập vở, thuê rạp để diễn... Tất cả những khoản
chi tiêu này dù chỉ là sắm sửa, trang trải một cách vá víu lèm nhèm thì cũng
phải có tiền.
