Chính ở đây, Chấn và mấy anh em cùng học trường kỹ nghệ được bắt
mối rồi đi thoát ly hoạt động...
Nhà máy Cốt phát nơi Chấn tổ chức được hai cơ sở quần chúng thì
còn lạnh hơn cái nhà mồ. Bụi bậm đất cát bám lấy hai quả gang nghiền
thành một lớp vỏ dày đến hai đốt ngón tay. Xà, cột, tường, dây điện, máy
móc đều chăng kín mạng nhện và các thứ dây dợ. Có những đám rũ xuống
lòng thòng trông như những con cáo, con cú nào chết vướng ở đấy. Bến đò
Cốt phát và phố Cốt phát trước đây Chấn đặt liên lạc với xứ ủy và một dạo
chạy cơ quan ấn (1)ở bên phố sang, giờ sao mà vắng quá thế! Thỉnh thoảng
mới có vài ba người đi đò. Nhà thì đóng cửa im ỉm. Hai ba gian liền cả nhà
dưới trên gác đều treo biển cho thuê mà biển cái thì gỗ gần mờ hết chữ, cái
thì chỉ còn một mẩu dây thép treo. Mấy kho hàng và xưởng chữa ca nô ở bờ
sông thì thành nhà xí, ỉa đái bừa bãi. Sân bãi thành ruộng rau muống và
chuồng lợn.
-----
(1) Cơ quan in.
Chấn đã đứng lại lúc lâu trước căn nhà gác ngày trước bọn Chấn đặt
cơ quan ấn. Dãy cửa hàng tạp hóa, hàng phở, cà phê ở đây đi đâu hết. Trừ
có hai hàng cà phê và mỳ vằn thắn của hai nhà Hoa kiều còn lại là có kẻ ra
người vào, còn mấy cửa hàng hoa quả bánh bún bán ở bờ hè đều ngồi vêu
ra. Trong nhà, giường chõng xộc xệch, chiếu tã ùn lên, buồng nhớn buồng
nhỏ buông màn cửa tùm hụp, nền đất lội đi nhớp nhúa. Ông già bà lão trẻ
con cứ lào xào, lào xào, mặt mày hốc hác vàng vọt, như trong những nhà
thương hay trại ăn mày kẻ khó.
Cái chợ Cốt phát khi xưa Chấn ở trên gác thường ghé mắt qua khe cửa
để nhìn ra cho đỡ nhớ phố và cũng để đỡ ngột ngạt trong người, cho bớt
căng đầu óc vì hàng tuần lễ không được ra khỏi buồng in, khu này mới lại
càng tiêu điều. Cả chợ có được mươi hàng mắm muối rau đậu và quà bánh.
