làm. Hầm vừa chật lại bịt lưới dây thép nên giữa ban ngày cũng vẫn mờ
mờ. Vào đây rồi mà chân vẫn phải xiềng lại còn đeo thêm một quả tạ. Vì có
ít người mà lại phải đảm bảo gạo ăn cho cả tù nhân, nhất là lại phải làm
việc với những tù "anh chị", chỗ ăn làm không khí bụi bậm, ngột ngạt, ăn
uống cũng chỉ có khô mục, nên những ai ra đây đều cầm lỏng cái chết trong
tay. Không ho ra máu thì cũng chết vì bị đâm chém. Đã có lần, một tù nhân
án thường vào hầm được hơn tuần lễ nhân lúc tên tù anh chị cặp rằng ngủ
trưa đã chặt xiềng ra, lao quả tạ xuống đầu tên anh chị cặp rằng nọ rồi lấy
vỏ hộp sữa bò cứa cổ chết.
-----
(3) Cai.
Nhưng cả Quất và Tô gày đều không việc gì cả. Công việc trong hầm
trước trút cả xuống đầu anh em án thường sau được phân công lại. Mọi
người đều làm việc, vừa được có giờ giấc nghỉ ngơi và vẫn đủ gạo. Không
những thế lại được gạo ngon, không hao hụt. Hầm xay thóc lại còn nuôi
được gà để cải thiện sinh hoạt chứ không xà xẻo vào suất gạo của anh em.
Một phần lại bỏ vào quỹ cứu tế chung. Lúc toàn thể anh em chính trị nổ
đấu tranh, hầm xay thóc cũng hưởng ứng. Tô gày ho ra máu, ra đây lại
không ho nữa. Quất bị tê liệt kiết lị nhờ được ăn cám ăn đường nên lại đi
mạnh và ăn khỏe. Hai người còn làm cả việc cho những anh em án thường
khi họ ốm mệt. Đặc biệt là Quất. Ai cũng ngạc nhiên vì Quất làm việc và
chịu nóng bức. Quất vừa xay thóc, giã gạo vừa kể các chuyện ở mỏ Vàng
Danh, Cẩm Phả, ở Lò nung, Máy đá, Nhà than của sở Xi măng. Mọi người
đều sửng sốt thêm. Thế ra vô sản ở hầm mỏ nhà máy cũng khổ như đi đày
vậy, mà sao vẫn đấu tranh và đến đâu cũng tổ chức đấu tranh. Thường
thường đến giờ nghỉ, anh em án thường lại đến chỗ Quất mà rờ rờ nắn nắn
người Quất với những vết sẹo ở đầu, ở vai, chỗ thì bị đá lao, chỗ thì bị sém
lửa, chỗ thì sắt, gỗ đập, lạ nhất là hai đầu gối, hai đầu gối xương với gân cứ
