Tụn Thất Bằng, Giỏng Hương ngồi, đến những tầng trờn của cỏc người đi
dự. Tuy kộm mắt nhưng Chấn cũng biết đớch con diều hõu kia đó sà mắt
xuống chỗ Chấn và những chỗ cú anh chị em cụng nhõn, thanh niờn học
sinh... Chấn vẫn thản nhiờn như khụng. Khi bản đoàn ca cửa chào vừa dứt,
Chấn ngồi xuống ghế, tay đặt lờn đầu gối, lưng hơi ngả, nhỡn cú vẻ chăm
chỳ lờn diễn đàn.
Trưởng ban tổ chức tuyờn bố chương trỡnh, giới thiệu cỏc quan
khỏch, cỏc diễn giả xong thỡ Tụn Thất Bằng ra núi. Thanh ngồi sau Chấn.
Thanh chỉ nghe cỏi giọng rin rớt của Tụn Thất Bằng được một lỳc thỡ thấy
khú chịu vụ cựng. Trong khi núi, Tụn Thất Bằng chỉ thỉnh thoảng mới nhỡn
xuống bản diễn văn. Cặp mắt gằm gằm của y sỏng lờn một cỏch say sưa,
hết đúng đinh lấy đỏm người nghe ở tầng dưới lại đến người ở tầng giữa,
rồi lướt lờn cỏc tầng trờn. Một tay y đỳt tỳi quần, một tay làm điệu bộ, lỳc
giơ cao, lỳc vung ra, lỳc chộm chộm xuống khụng khớ, để chấm cho từng
mạch văn, từng nhịp núi.
Cỏch đõy bốn năm, ngày Thanh vừa thụi học, Thanh phải cạy cục mói
mới được đến dự một buổi diễn thuyết của Tụn Thất Bằng núi về "Nền
quõn chủ thịnh trị ở Anh và ảnh hưởng của nú đến văn học, nghệ thuật,
khoa học như thế nào!" ở hội quỏn Trớ tri Nam Định, do giỏo giới tổ chức
nhõn dịp Hoàng đế Bảo Đại cựng Hoàng hậu Nam Phương ra xem hội chợ
Thành Nam. Buổi ấy, Tụn Thất Bằng núi bằng tiếng Phỏp. Thanh nghe
khụng hiểu được tất cả nhưng vẫn phục vụ cựng. Thanh ngạc nhiờn hết sức
trước sự hiểu biết của một vị giỏo sư mà Thanh thấy sao mà rộng lớn đến
thế. Cứ theo như giỏo sư núi thỡ những ai là trớ thức, những ai là kẻ hiếu
học mà được sống dưới cỏi chế độ kia, thở hớt cỏi khụng khớ của một nền
văn minh cực kỳ huy hoàng kia, thỡ tha hồ mà phỏt triển và thi thố tài
năng. Về nhà, Thanh càng ngẫm nghĩ đến những điều kỳ lạ mà Tụn Thất
Bằng dẫn chứng, Thanh càng tủi nhục cho số phận, cho kiếp sống của
mỡnh, càng oỏn ghột cha ụng, tổ tiờn, xứ sở, sao mà ngu dốt, mờ muội, hốn
kộm. Thanh đó nghĩ đến những chuyện ở trong sỏch Quốc văn giỏo khoa
