chuyện với anh em, gọi tên anh em, tuy nó đọc được cả Chinh phụ ngâm
mà đã có lần nó nói với những thằng Tây con là bà Đoàn Thị Điểm không
phải là giống An Nam, hay bà phải lai máu ngoại quốc thì mới có tâm hồn
và dịch được thơ một cách tế nhị tài tình như thế. Và nó cả quyết chính là
có nước Pháp sinh ra chữ quốc ngữ thì mới có Nguyễn Du, Nguyễn Đình
Chiểu, và chính có nhờ được dịch ra bằng tiếng Pháp mà những Nguyễn
Du, Nguyễn Đình Chiểu mới hay thêm, nổi tiếng thêm.
Mayê chuyên theo dõi các chính trị phạm và báo chí.
Lúc Chấn vào buồng của Mayê, Mayê đứng hẳn dậy, trỏ ghế mời
Chấn ngồi và đưa thuốc lá thơm mời Chấn hút. Buồng Mayê chính là chỗ
ngày trước tra tấn Chấn và anh em. Trên tường, ở mé trái trước bàn Mayê,
treo một bản đồ châu Âu. Tấm bản đồ có lẽ mới lấy ở nhà in về, nét chữ
còn đen nhánh, những màu in còn nhẫy và mùi giấy còn thơm hắc. Hai
đường bút chì nâu tô rất đậm đập ngay vào mắt Chấn khi Chấn vừa ngồi
xuống ghế nhìn vào tấm bản đồ. Một đường khoanh lấy vùng Suyđét của
Tiệp Khắc; một đường vòng lấy nước Tây Ban Nha bên trong có một chấm
xanh tròn nhỏ đóng lấy kinh đô Mađờrít.
Mặt bàn giấy Mayê, ở mé tay phải, xếp hai số báo Nhân đạo của Đảng
Cộng sản Pháp chặn dưới một thước ba cạnh bằng đồng. Một số báo có bài
bình luận về hiệp ước Muyních. Một số báo đăng tin Mađờrít thất thủ và lời
kêu gọi của nữ đồng chí Pátxionnaria. Hai chữ bien joué (3)viết chéo ở đầu
bài kêu gọi của nữ đồng chí Pátxionnaria còn đánh một dấu hỏi kèm theo
một chấm than rất to bằng mực đỏ. Lại bước vào cái không khí nung nấu
của gian buồng đã diễn ra bao nhiêu cuộc phá hoại cách mạng, đã chứng
kiến bao nhiêu đồng chí và quần chúng hy sinh mà Chấn vẫn còn nhớ như
in từng sự việc, từng người, Chấn đau buốt cả tâm trí. Chấn còn đương trấn
tĩnh thì hai đường chì tô đậm lấy nước Tây Ban Nha và vùng Suyđét lại
như có thêm mũi dùi thích vào đầu óc Chấn. Tới khi Chấn yên tọa trước
bàn Mayê, Chấn nhìn đến hai số báo Nhân đạo, thì những chữ thống khoái
