Thế ra có những điều mà con ông và một số người bấy lâu ông cho là
họ ít học, hay họ không được học như ông, hay họ học những cái quá cao
xa, lạ lùng khác hẳn với những cái học thông thường thiết dụng trong xã
hội này, ... những điều rất đúng, rất thực, rất quan trọng mà họ đã nhìn thấy,
đã hiểu biết từ lâu rồi trong khi ông vẫn ù lì không nhìn thấy không hiểu
biết gì cả?! Cũng như có những việc mà ông cho là nguy hiểm, là viển
vông, là không thể đem lại gì ích lợi, thì lại chính là những việc mà nhiều
người không sợ gì cả, thấy rất là thiết thực, là mục đích cho họ hoạt động,
và họ tin tưởng rất chắc chắn ở những kết quả tươi tốt rực rỡ sẽ đến với
mình. Những điều ấy, những sự việc ấy là những đống tiền lãi của
Đờvanhxy, của tất cả những nhà máy, những hầm mỏ, những đồn điền mà
họ gọi là sức lao động hay mồ hôi nước mắt của họ bị bóc lột, còn bọn tư
bản bọn chủ họ là bọn sống bằng bóc lột nghĩa là bằng sức lao động, bằng
mồ hôi nước mắt của họ... Hay là những cảnh mà họ gọi là những cảnh bất
công, những sự trái ngược giữa cuộc đời của họ và cuộc đời của bọn bóc
lột, của cái giai cấp tư bản nọ... Hay là tính chất cuộc chiến tranh rắc rối, lạ
lùng, tàn bạo với những chính phủ cũng rắc rối, lạ lùng, tàn bạo như Đức,
Anh và Pháp nọ... Hay là những hoạt động những tin đồn, những chuyện về
thợ thuyền đấu tranh, về cách mạng, về Đảng cộng sản, dội đến lúc thì rung
chuyển lúc thì rì rầm ở chung quanh ông.
Tất cả những điều, những sự việc, những hoạt động, những tình thế
trên đây mà ông không nhìn thấy, không hiểu biết, không nhận ra, và nhất
là không bao giờ dám nghĩ rằng mình lại dính dáng đến hay cho rằng là chỉ
thuộc về công việc nghiên cứu, cáng đáng, lo toan của những người bình
thường mà cũng rất vĩ đại là những thợ thuyền, dân cày, những người trí
thức có tâm huyết họ làm cộng sản làm cách mạng... tất cả những cái đó đối
với một người như ông dần dần suy nghĩ thấy rõ ra thì ông còn có thể
tưởng tượng được, chứ lại cả con ông nữa cũng lôi cuốn vào đó thì ông
sửng sốt quá chừng! Thật là ông không thể nghĩ, thể hiểu, không thể tưởng
đến được!
