hương bằng gỗ tiện cũng không sơn gì cả, và một cái bát, một cái đĩa, bốn
cái chén, một cái nậm sành, mà mẹ Gái đen bảo từ ngày về làm bạn cùng
với cha Gái đã thấy có rồi, và nghe nói từ đời cụ ông, kỵ ông cũng đã thấy
những đồ sành ấy.
Nhà Gái hàng năm có năm lần làm cơm cúng. Cúng ông cụ bà cụ nội
Gái, và cả ông ngoại, bà ngoại Gái. Từ ngày được các bác anh em đồng chí
của cha Gái ở tù về cho biết ngày chết của cha Gái, thì thêm giỗ cha Gái.
Nhưng cứ đến ngày mồng năm tháng giêng ta, dù trước đó đã hóa vàng
mồng bốn Tết, nhà Gái vẫn còn cúng nữa. Chính tay ông Gái làm bữa này.
Con gà trống tự tay ông Gái thiến, hàng ngày vãi ngô vãi thóc cho ăn nuôi
từ năm trước đến ngày hôm đó mới thịt. Không xào nấu gì cả. Cả con gà
đem luộc đặt giữa mâm với một đĩa xôi, một đĩa bánh tày, một đĩa bánh tro,
một đĩa chè lam, một đĩa chè đỗ đãi, một bát mật mía và một chai rượu
ngang pha mật ong. Bữa mồng bốn hóa vàng hôm trước, nhà tấp nập bà con
ăn rồi uống bao nhiêu, ngày đó bỗng lặng hẳn đi ngùi ngùi một cách lạ.
Ông Gái cũng lụi hụi một mình như mọi khi. Đúng Ngọ, ông cụ dâng cơm
thắp hương làm lễ khấn. Sau đó ông cụ uống rượu. Ông cụ ngồi ở cánh
phản trước ban thờ với cái mâm lá nem bày mấy đĩa xôi, bánh, chè và nậm
rượu pha mật ong như trên bàn thờ. Không hiểu ngày đó giỗ ai, cúng gì,
nhưng cả nhà đều nhớ. Rồi từ ngày cha Gái đi tù, Gái đen càng nao nao,
ngậm ngùi khi thấy bữa đó ông Gái cho đến khuya vẫn ngồi một mình
trước ban thờ với cái nậm rượu đong không biết là lần thứ mấy, còn những
đĩa xôi chè vẫn chưa đụng đũa...
Người ông nội tàn tật, hai gian nhà lá thuê từ ngày cha mẹ Gái ăn ở
với nhau rồi cha Gái hoạt động, anh em đồng chí đi về hội họp, và cái ban
thờ cũ kỹ ngan ngát bao nhiêu kỷ niệm, tất cả giờ đây lại càng làm Gái đen
nghĩ đến sự im lặng lạnh lùng trừng phạt lâu nay Gái đen phải chịu đựng và
nó sẽ còn ghê gớm hơn nữa khi đứa con của Gái đen ra đời, Gái đen đưa nó
về nơi đây với cả cha nó. Nhưng mà giời ơi! Làm sao Gái đen lại không về
được! Cũng như làm sao Gái đen lại sống được không có ông, không có
