2. Bạn càng nỗ lực thì hệ thống càng phản hồi ngược lại mạnh
hơn
Trong tác phẩm Trại súc vật của George Orwell, chú ngựa Boxer luôn
có một câu trả lời với bất kỳ khó khăn nào, rằng “Tôi sẽ làm việc siêng
năng hơn nữa”. Lúc đầu, sự siêng năng đầy thiện ý của nó làm mọi người
hài lòng. Nhưng dần dần, vô tình sự siêng năng của nó đem lại kết quả
ngược với mong đợi. Càng làm việc siêng năng, thì càng có nhiều việc phải
làm hơn. Điều mà nó không biết là những con heo quản lý nông trại thao
túng mọi người để kiếm lợi riêng. Sự siêng năng của Boxer thực sự góp
phần làm cho những con vật khác không phát giác được việc các con lợn đã
làm[3]. Suy nghĩ hệ thống đặt tên cho hiện tượng này là “phản hồi bù trừ”
(compensating feedback): khi sự can thiệp thiện chí làm cho hệ thống phản
hồi để bù trừ tác động của sự can thiệp. Chúng ta đều biết cảm giác khi đối
diện phản hồi bù trừ: bạn càng nỗ lực thì hệ thống càng phản hồi ngược lại
mạnh hơn. Bạn càng cố gắng giải quyết vấn đề thì càng cần nhiều nỗ lực
hơn nữa.
[3]. George Orwell, Animal Farm - Trại súc vật (NXB Harcourt
Brace, New York), năm 1954.
Ví dụ về phản hồi bù trừ nhiều vô số. Nhiều sự can thiệp của chính
quyền với chủ ý tốt nhất đã bị phản hồi bù trừ phá hỏng. Trong thập niên
1960 có những chương trình xây nhà và cải thiện kỹ năng làm việc cho
những người có thu nhập thấp tại các thành phố khó khăn trên khắp nước
Mỹ. Nhiều thành phố trong số đó còn trở nên tệ hại hơn vào thập niên 1970
bất chấp sự hỗ trợ mạnh mẽ của chính phủ. Tại sao vậy? Một lý do là
những người có thu nhập thấp di cư từ các thành phố khác và từ nông thôn
đến những thành phố có chương trình hỗ trợ tốt nhất. Các căn hộ mới xây
dựng và chương trình huấn luyện việc làm bị quá tải với quá đông người
