chức còn non trẻ. Chúng ta cũng biết về vòng xoắn ốc tăng cường theo
hướng tiêu cực. “Những con chuột đang bỏ chạy” nói về tình huống mà
ngay khi một vài người mất lòng tin, sự bỏ chạy của họ làm cho những
người khác cũng tháo chạy theo một vòng luẩn quẩn vì lòng tin bị xói mòn.
Tin truyền miệng có thể dễ dàng có tác dụng ngược lại, và (như khi xảy ra
với cổ phiếu OTC bị tồn đọng) tạo ra thảm họa cho thị trường.
Các vòng lặp tăng cường, cả với tin tốt lẫn tin xấu, đều khuếch đại
nhanh chóng đến nỗi người ta phải ngạc nhiên. Có một bài thơ của trẻ em
trong trường học ở Pháp minh họa tiến trình như thế: Một lá bông súng nở
bên góc hồ nước. Mỗi ngày số lá súng mọc lên lại tăng lên gấp đôi. Cần
khoảng 30 ngày thì lá súng sẽ mọc đầy hồ, nhưng trong 28 ngày đầu, không
ai để ý đến chúng. Đột nhiên, trong ngày thứ 29, lá súng mọc đầy cả nửa hồ
nước và dân làng bắt đầu chú ý. Nhưng lúc đó đã trễ để có bất kỳ hành
động gì. Ngày tiếp theo nỗi sợ lớn nhất của họ trở thành sự thực. Đó là lý
do tại sao hiểm họa môi trường lại làm chúng ta lo lắng như vậy, đặc biệt
những hiểm họa theo mẫu hình tăng cường. Đến lúc vấn đề được nhận ra
thì có thể đã quá trễ. Sự tuyệt chủng của nhiều loài vật thường theo một
mẫu hình là sự suy sụp chậm nhưng sau đó tăng dần theo gia tốc và rồi đột
ngột sụp đổ. Sự tan vỡ của các tổ chức cũng thế.
Nhưng sự phát triển hay suy sụp gia tốc thuần túy hiếm khi không bị
ngăn trở trong tự nhiên, bởi vì tiến trình tăng cường hiếm khi xuất hiện một
cách đơn lẻ. Cuối cùng, những giới hạn cũng xuất hiện - và có thể làm
chậm sự phát triển, làm ngừng hẳn, làm lệch hướng hay thậm chí đảo chiều
nó. Những luống hoa lily ngưng mọc thêm khi giới hạn về chu vi của luống
hoa xuất hiện. Những giới hạn đó là một hình thức của phản hồi cân bằng,
vốn là yếu tố cơ bản thứ hai của suy nghĩ hệ thống sau tiến trình tăng
cường.
TIẾN TRÌNH CÂN BẰNG: KHÁM PHÁ NHỮNG NGUỒN GỐC
CỦA SỰ ỔN ĐỊNH VÀ SỰ KHÁNG CỰ
