Năm 1973, nhà tâm lý học Phillip Zimbardo thực hiện một thử nghiệm
trong đó các sinh viên đại học được đặt vào vai trò của các tù nhân và lính
gác tù trong một trại giam giả lập trong tầng hầm của khoa tâm lý Stanford.
Sự chống đối nhẹ nhàng của các “tù nhân” và sự cương quyết của các “lính
canh tù” lúc ban đầu dần dần leo thang thành sự nổi loạn và sự đàn áp. Sau
đó các “lính canh tù” dần dần tự nhiên hành hạ các “tù nhân” và những
người tham gia thử nghiệm cảm thấy tình trạng đã trở nên quá nguy hiểm,
ngoài tầm kiểm soát. Cuộc thử nghiệm được kết thúc sớm, sau sáu ngày,
khi các sinh viên trở nên bị sa sút tinh thần, la hét không kiểm soát và có
dấu hiệu bị bệnh thần kinh[12].
[12]. Janice T. Gibson và Mika Haritos-Fatouros, “The Education of
a Torturer” (“Bài giáo dục của người tra tấn” Tạp chí Psychology Today,
tháng 11/1986, trang 50. Cùng tác giả “The Mind is a Formidable Liar: A
Pirandellian Prison” (Trí khôn là một kẻ nói dối kinh khủng: Một nhà giam
siêu kịch tính). New York Times ngày 8/4/1973
Tôi sẽ không bao giờ quên được một minh họa mạnh mẽ về sức mạnh
của cấu trúc trong quan hệ chính trị quốc tế. Nó xảy ra trong một cuộc gặp
gỡ riêng tư với một vị quan chức cao cấp của Tòa đại sứ Liên Xô, vài tháng
sau khi Liên Xô gửi quân sang Afghanistan. Quan chức này nói, một cách
hùng hồn nhưng chân thành, về cách Liên Xô là nước đầu tiên công nhận
chủ quyền nước này sau khi nó thành lập. Liên Xô cũng là nước đầu tiên
viện trợ cho nó. Và viện trợ nhiều lần, khi nước này có xung đột hay bất
đồng nội bộ. Bắt đầu từ cuối năm 1970, khi những đe dọa từ các đội quân
du kích tăng lên, chính quyền cai trị đề nghị người Liên Xô tăng viện trợ.
Sự viện trt ỏi lại dẫn đến nhu cầu cao hơn cần phải được giúp đỡ nhiều hơn.
Nó dẫn đến kết quả là, vị quan chức đó giải thích, “chúng tôi thật sự không
còn giải pháp nào khác ngoài can thiệp quân sự”.
Khi tôi lắng nghe câu chuyện này, tôi không thể không nghĩ về cách
các cửa hàng hay nhà phân phối trong trò chơi bia đã giải thích khi kết thúc
