nguyện đứng ra quản lý những việc ấy, hoặc khi nhà nước có việc khẩn cấp
có thể cho vay tiền từ một vạn trở lên, đều xét theo công lao sự việc lớn nhỏ
mà phân biệt ban tước phẩm, hoặc tặng cờ biển để khen ngợi.
12. Xin không kể người nào hễ biết tiếng nước ngoài như Y Pha Nho,
Anh Cát Lợi thì xếp vào hạng 2, tiếng Trảo Oa, Trung Quốc thì xếp vào
hạng 3, tiếng những nước gần biên giới phía Tây nước ta như tiếng Miên,
Lào thì xếp vào hạng 4, biết tiếng Pháp thì xếp vào hạng nhất. Nếu qua
khảo hạch được đúng thì lấy danh hiệu là Hành nhân, Tú tài mà châm
chước miễn nhiêu dịch cho họ vài năm hoặc trọn đời. Nếu ai tinh thông các
sách về máy móc kỹ thuật của phương tây có ích cho việc thực dụng thì
dịch ra, theo bản đồ vẽ lại hoặc một bộ, hai bộ, ba bộ không hạn chế,
những sách dịch ra lấy 1.000 trang làm tiêu chuẩn, đệ nạp lên Bộ rồi cùng
với Tây soái duyệt xét không sai thì ban cho là Cử nhân tại gia.
13. Xin cho các chỗ đất công ở trong ngoài Kinh thành nếu có nhà
giàu nào xuất tiền nhà ra xây nhà ngói cho thuê, còn nhà tranh thì dỡ hết
đi, thì sẽ tùy theo nhiều hay ít mà ban thưởng. Còn tiền cho thuê thì trích
2/10 cho vào công ích. Khoản này có nhiều trở ngại lớn, có nhiều lợi hại,
Triều đình cũng đã hiểu rõ, tôi không dám nói thêm.
14. Xin cho lập viện dục anh, viện dạy trẻ, đây là một ngành hoạt
động trong đạo giáo, các nước phương Tây chỗ nào cũng có. Nay nếu nước
ta thiết lập được thì viết thư cho nước Tây cho phép các hội bên ấy được
đến làm công tác cứu tế. Xưa, chính sách nhân hậu của Văn Vương lấy việc
này làm đầu... Như vậy, nếu được chuẩn y thì mỗi tỉnh lập một viện và lấy
các giám mục làm quản lý. Việc đó tôi xin lo liệu. Viện dục anh có ích cho
trẻ con rất nhiều.
Các điều kể trên là tôi chỉ chọn những điều tầm thường dễ làm để dẫn
tới nhiều tác dụng to lớn sau này. Đó chỉ là toát yếu mấy đề cương lớn mà
thôi...
Nhìn chung lại người phương Tây họ tùy theo tính chất của con người
mà bắt chước nhiều sự thực của tạo hóa, lấy chỗ sở đắc để di dưỡng tính
tình, mà quy về đạo đức. Cho nên người dân cũng được nhiều thành tựu để
đáp ứng trăm công việc. Nước ta thì chỉ quý trọng Nho sĩ, cho nên dân
