một đời. Phàm những việc làm lúc nhỏ, đến lúc thiếu niên mới biết những
việc làm ấy là đáng buồn cười. Những việc làm trong lúc thiếu niên, đến
tuổi tráng niên mới biết đã có nhiều lầm lạc. Duy những việc làm trong thời
tráng niên mới là những việc làm định đoạt sự được mất...
Điều thứ nhất: Xin gấp rút sửa đổi việc võ bị.
Việc võ thực là rất khó! Học khó, hành khó so với văn gấp mấy lần.
Xin phân biệt như sau:
Nên gấp rút phái người giỏi về địa lý binh pháp đi khắp trong nước để
vẽ rõ bản đồ từng nơi một. Cũng phải lựa ra trong các sách viết về hình thế
nước ta từ trước đến nay, trong đó có mô tả về núi sông hồ biển suối nguồn
thung lũng đồng nội, những hình thế lồi lõm cao thấp, những địa thế có tính
cách sống chết, những chỗ hiểm nghèo, nơi quay mặt, chỗ dựa lưng. Tôi
thấy lối vẽ bản đồ của ta thật quá sơ sài, xem bản đồ ấy không bằng đích
thân đến nơi thấy tận mắt, đồng thời mô tả sự thay đổi về khí hậu, tiết trời
ráo hay ẩm, đó cũng là những yếu tố quan trọng đối với việc hành quân.
Phải vẽ và chú thích rõ ràng rồi căn cứ từng khoản mà khảo sát kỹ lưỡng.
Phải chế tạo các loại vũ khí mới lạ có thể đối phó được với giặc, cất
vào kho vũ khí để sử dụng khi hữu sự. Xưởng chế tạo phải giữ nghiêm mật.
Nếu có những người trí thức chuyên môn vẽ kiểu các loại đồn thành hay
khí giới, phải đem thí nghiệm ở nơi bí mật.
Tôi thấy các nước phương Tây, ở các cửa biển và tỉnh thành, kinh
thành chỗ nào cần có tường hào thì đều xây đào ngay thẳng chỉnh tề.
Đường sá cũng thế. Mới trông qua tưởng không có thứ tự nhưng xét kỹ thì
có hình thế rất quan trọng, dẫu không người mà cũng như có người vậy. Tất
cả những nơi như cung vua, dinh quan, kho quân sự, cổng thành, đường sá
và những chỗ quan yếu trong thành phố cũng như ngoài thành cần phải
phòng thủ thì không kể mưa gió ngày đêm canh gác nghiêm ngặt như là
đang có giặc bao vây tấn công vậy...
Điều thứ hai: Xin hợp tỉnh, huyện để giảm bớt số quan lại và khóa
sinh.
Phàm làm quan, cần phải thanh liêm, có tài cán và siêng năng sáng
suốt mới làm tròn chức phận, lại phải khéo điều đình phân xử mới giảm bớt
