cũng chỉ biết theo con đường học Nho mà thôi. Nay nếu cho dân biết rõ
rằng Triều đình cũng quý cả nhiều nghề khác, thì sẽ không mấy năm, dân
chúng cũng sẽ cống hiến được nhiều nghề cho Triều đình.
Nay kính bẩm.
Lục bộ thượng thư, liệt vị đại nhân soi xét
III) Trong thời gian Nguyễn Trường Tộ ở Pháp từ 10.5.186 đến
25.11.1867, ông đệ về triều đình Tự Đức hai bản điều trần Tờ trình về việc
ký hợp đồng với hội nước ngoài (12.5.1867) và Tám việc cần làm gấp
(15.11.1867).
Tự Đức cử một phái đoàn đi Pháp nhằm mục đích mua sách kỹ thuật
với máy móc và mượn thầy dạy để lập trường kỹ thuật ở Huế. Phái đoàn
gồm một quan văn là Nguyễn Tăng Doãn và một quan võ là Trần Hiếu Đạo
để đại diện triều đình. Nhưng thực tế Giám mục Gauthier Ngô Gia Hậu làm
trưởng đoàn và Nguyễn Trường Tộ làm phó đoàn. Nhân viên có linh mục
Nguyễn Điều, phó tế Nguyễn Hoằng và Joannes Vị. Giám mục Hậu xin
phép Bộ Truyền giáo để nhận công tác này và còn được ủng hộ 20.000
francs cho việc mở trường.
Trong khi phái đoàn đang ở Pháp, thì vào tháng 10.1867 Thống đốc
Lagrandière bất ngờ đem quân cưỡng chiếm nốt ba tỉnh Vĩnh Long, An
Giang, Hà Tiên của Nam Kỳ. Ngày 15.11.1867, Nguyễn Trường Tộ đệ lên
triều đình Huế bản điều trần Tám việc cần làm gấp, không biết ông đã được
tin bất hạnh đó chưa? Theo thiển nghĩ đây là bản điều trần tha thiết và
mạch lạc nhất, mà ông đệ đạt ngõ hầu canh tân triệt để đất nước về mọi
mặt. Bản điều trần quá dài nên xin phép cho chúng tôi được trích dẫn thôi.
Tám việc cần làm gấp
(Tế cấp bát điều)
(Ngày 20 tháng 10 năm Tự Đức 20, tức ngày 15 tháng 1 năm 1867)
Tôi Nguyễn Trường Tộ xin đem những điều tạm thời cần phải làm để
giải quyết những việc khẩn cấp thưa rõ như sau:
Trộm nghĩ cái thế lớn trong thiên hạ cũng giống như con người ta vậy.
Con người từ thuở nhỏ rồi đến tuổi thiếu niên, tráng niên đến già lão kể là
