4
Nguyễn Trường Tộ trần tình thành
khẩn
S
au khi ký hòa ước Nhâm Tuất tháng 5 năm trước, thì "tháng 2 (năm
sau) sứ thần của hai nước Phú Lãng Sa và Y Pha Nho là bọn Phô Na
(Bonard), Bờ Lăng Ca (Palanca)"
đến kinh đô Huế, điều đình việc chiếm
cứ ba tỉnh Biên Hòa, Gia Định, Định Tường, việc trả lại Vĩnh Long và việc
bồi thường chiến phí (!). "Vua hỏi Thanh Giản thư của họ dịch ra chữ Hán
thế nào? Thưa rằng:... hai nước ấy đều chỉ có một bản chữ Tây dương thôi,
nay muốn dịch ra, thì họ cũng có dư một bản, kính chép ở sau giấy này đều
có đóng ấn kiềm giáp lại của hai tướng... Vua nói... nếu một chiều nghe họ
cả, chẳng hóa ra bán nước ư? Vua bảo Trương Đăng Quế rằng: nên đưa ra
đình thần họp bàn cho chu đáo, đừng chuyên nghe Thanh Giản, Duy Thiếp
mà đến lỡ việc"
.
Trong thời gian triều đình ký kết và thi hành hiệp ước Nhâm Tuất,
Nguyễn Trường Tộ có những nhận định tình thế đáng chú ý nhân dịp đệ đạt
Bài trần tình (tháng 5.1863) mà chúng tôi xin trích dẫn rộng rãi như sau:
"Tôi thuở bé không được dạy bảo, lớn lên lưu lạc nhiều nơi, nhưng
những hoài bão và việc làm của tôi có chỗ khác hơn người.
Từ bé tôi đã thận trọng trong việc giao du, thích yên tĩnh, đối với tất
cả những sự cầu danh, lấn lướt, giành công, tham lợi tôi đều coi như mây
bay nước chảy. Vả lại, tôi không ham thích kinh doanh, không thích chuyện
vợ con, đoạn tuyệt với hai cạm bẫy tài sắc...
Đến lúc đạo sắp bị diệt, tôi qua sông vượt biển để giữ lấy cái chân lý.
Tuy nhiên đến các nước ngoài, trước mặt những người quyền quý, lời nói
