11
Tự Đức bắt đầu tín nhiệm Nguyễn
Trường Tộ
M
ấy năm đầu khi Nguyễn Trường Tộ đệ đạt các bản điều trần tâm
huyết, Tự Đức còn dè dặt, sau tín nhiệm dần và trao cho một số công tác.
Tóm tắt có ba lần, sử Thực lục ghi lại như sau:
- Tháng 5 năm Bính Dần (1866), "Sai lang trung là Hồ văn Long cùng
với dân đi đạo là Nguyễn Trường Tộ, đi từ Quảng Bình trở ra bắc đến địa
phận núi Hải Dương (có lẽ là Hòn Gay) để tìm kiếm than mỏ"
- Tháng 7 năm Bính Dần (1866), "Sai giám mục nước Phú Lãng Sa là
Hậu (Gauthier) với đồ đệ là lũ Nguyễn Trường Tộ, Nguyễn Điều, sang
nước Tây thuê thợ và mua máy móc"
- Tháng 10 năm Canh Ngọ (1870), "Dân theo đạo ở Nghệ An là
Nguyễn Trường Tộ mật tâu hai cách về việc đối với nước Tây:
1) Xin sai người đi đến Gia Định dò thám, dâng kế khiến cho tướng
Pháp trả lại sáu tỉnh, mang cả quân về nước, để dẹp nạn (Cách mạng) trong
nước, rồi lại sang ở buôn bán như người Anh ở Hạ Châu (Singapore).
2) Cần chơi thân với người Anh, nước ấy thấy ta tìm đến người Anh,
mới dễ nguôi lòng và bàn định hòa ước. Lại phái người sang thủ đô nước
Anh thăm dò, tùy tiện bày kế. - Trần Tiễn Thành nhân xin sai Nguyễn
Hoằng (người bên đạo theo sai phái) đi sang nước Pháp bảo là cho người đi
học rồi nhân tiện cho Nguyễn Trường Tộ theo sang để trình bày lợi hại với
viên cố đạo Tây và xem sự thể tình hình các nước Anh, Nga, Úc, Phổ. Và
nước Pháp vẫn trông cậy hai viện Công hầu (tức là viện Quý tộc hay viện
Nguyên lão) và Thứ dân (tức Hạ viện) nên ngầm thương thuyết với hai viện
