sĩ, cái trục của bộ máy chiến tranh, và anh muốn được rời phòng chính trị
để chuyển sang trực tiếp chiến đấu.
Anh thường có dịp hỏi cung tù binh Đức, phần đông là bọn cai và bọn hạ
sĩ quan. Và trong những dịp ấy, anh nhận thấy lòng căm thù chủ nghĩa phát-
xít đêm ngày thiêu cháy lòng anh đã nhường chỗ cho sự khinh bỉ và ghê
tởm. Trong phần lớn trường hợp, bọn tù binh xử sự rất hèn. Chúng sẵn sàng
khai ngay số hiệu các đơn vị, tình hình vũ khí của chúng; chúng tự nhận là
những công nhân có cảm tình với chủ nghĩa cộng sản, xưa kia từng bị cầm
tù vì có tư tưởng cách mạng. Chúng nhất trí tuyên bố: "Hít-le ca-pút, ca-
pút"
. Nhưng rõ ràng bụng chúng lại không nghĩ vậy.
Trong đám tù binh, họa hoằn anh mới thấy có những tên phát-xít đủ can
đảm nói lên lòng trung thành của chúng đối với Hít-le, lòng tin của chúng
đối với tính ưu việt của nòi giống Nhật-nhĩ-man, có sứ mệnh phải chinh
phục mọi dân tộc khác trên thế giới. Bô-ga-rép hỏi chúng rất cặn kẽ; chúng
chưa từng đọc gì hết, kể cả đọc những sách tuyên truyền, những tiểu thuyết
phát-xít, chúng cũng chưa hề nghe nói đến Gớt hoặc Bét-tô-ven
, hoặc đến
những chính khách "đàn anh" như Bít-xmác, hoặc về những danh tướng
như Mon- cơ, Phơ-rê-đê-rích Đại đế hoặc Sơ-líp-phơn
. Chúng chỉ biết có
tên của tên bí thư quận ủy Đảng quốc xã của chúng.
Bô-ga-rép thường nghiên cứu kỹ những nhật lệnh của bộ chỉ huy Đức;
anh thấy ở đó toát ra một đầu óc tổ chức rất cao: bọn Đức cướp, đốt, oanh
tạc rất có phương pháp. Chúng biết tổ chức việc thu hồi các vỏ đồ hộp
trong các nơi đóng quân, biết xây dựng kế hoạch chuyển quân phức tạp cho
cả một binh đoàn khổng lồ, một kế hoạch có vô vàn chi tiết mà chúng đều
giải quyết được chu đáo, với một sự chính xác toán học. Trong cái tài máy
móc phục tùng, cái tài bước đi mà không cần suy nghĩ của chúng, trong
cuộc hành binh phi thường và phức tạp của hàng triệu tên lính bị gò vào kỷ
luật, anh thấy có một sự sa đọa xa lạ với tinh thần tự do của con người. Đó
không phải là nền văn hóa của trí tuệ mà là một thứ văn minh của bản năng,
một cái gì có họ hàng với kiểu sống của loài kiến và các loài vật quần cư.
