thích đi xem hát. Công chúng ngắm nghía một cách thú vị, tỏ ý tôn kính bà
lão nông dân có vóc người cao lớn và đôi bàn tay nhăn nheo vì lao động,
ngồi trên hàng đầu dãy ghế bành ngoại hạng. Ông con, đã thành thói quen,
mãi tới trước màn cuối mới đến rạp, vì khuya lắm, ông mới xong công việc.
Hai người đi bên nhau qua suốt rạp hát và mọi người đều nhường bước cho
bà cụ già lưng còn thẳng, nghiêm nghị, choàng một tấm khăn đen trên vai
và người quân nhân đeo cấp hiệu cao là chính ủy mặt trận, từ nước da xạm
đến khuôn mặt đều giống hệt bà cụ. Các bà phụ nữ vừa quay đầu vừa thì
thầm với nhau: "Đúng là hai mẹ con".
Năm 1940, bà cụ ốm không lên chơi với con được; hồi tháng bảy ông về
thăm cụ được hai hôm. Lần này nữa, khi đi diễn tập, ông lại khẩn khoản
mời cụ lên ở với ông tại Ki-ép. Vợ ông đã qua đời; ông cảm thấy cô đơn và
ngại cho thằng Lê-ô-nít lớn lên mà không được hưởng sự chăm sóc âu yếm
của mẹ. Điều làm ông khổ tâm hơn nữa là tuy đã bảy chục tuổi đầu mà bà
cụ vẫn cứ lao động ở nông trường, đi kéo lấy nước giếng, vai vẫn phải
gánh, tự tay chẻ lấy củi. Cụ lắng nghe những lý lẽ của ông, pha nước trà
cho ông uống ở ngoài vườn dưới cây táo mà cha ông xưa kia đã trồng trước
mặt ông. Đến chiều cụ dẫn ông ra nghĩa địa, tới mộ cha ông và bảo:
- Quả thật mẹ không thể nào rời quê được. Có chết mẹ cũng chết ở đây.
Đừng giận mẹ, con ạ.
Ấy thế mà giờ đây cụ sắp phải xa quê hương. Trước ngày ra đi, cụ cùng
với cháu tìm đến chơi nhà một bà lão quen cũ. Khi đến túp nhà nhỏ, hai bà
cháu nhìn thấy cái cổng lớn mở toang cả hai cánh, và ở giữa sân, một ông
già chột, cụ Va-xi-li Các-pô-vích, người chăn cừu của nông trường. Con
chó lông đỏ hoe của bà chủ nhà cứ chạy quanh ông lão, đuôi cúp xuống.
- Ôi thôi, cụ ấy đi rồi. - Va-xi-li Các-pô-vích nói - Cụ ấy cứ ngỡ là cụ đi
từ sáng hôm nay.
- Mai chúng tôi mới đi. - Lê-ô-nít nói - Ông chủ tịch đã giúp chúng tôi
ngựa rồi.
Mặt trời lặn chiếu sáng những quả cà chua xanh đang bắt đầu hồng do
bàn tay chăm sóc của bà chủ nhà đã xếp lên thành cửa sổ; mặt trời chiếu
sáng cả những bông hoa lộng lẫy như đang mỉm cười trong mảnh vườn
